Từ bài toán rác hữu cơ, đến giải pháp kinh tế tuần hoàn cho Thủ đô

Phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn "biến rác thành tài nguyên"

Thực tế hiện nay cho thấy, lượng rác thải sinh hoạt ngày càng tăng. Từ mức 6.128 tấn/ngày vào năm 2021, khối lượng rác sinh hoạt đã tăng lên hơn 7.000 tấn/ngày trong năm 2025 và dự báo đạt 8.061 tấn/ngày vào năm 2030. 

Đáng chú ý, rác hữu cơ chiếm tới 62–78% tổng lượng chất thải sinh hoạt, trong khi rác nhựa chỉ chiếm khoảng 8–13%. Việc chủ yếu xử lý bằng chôn lấp hoặc đốt không chỉ gây ô nhiễm môi trường mà còn lãng phí một nguồn tài nguyên quý giá có thể tái chế và tái sử dụng.

Trong bối cảnh đó, mô hình kinh tế tuần hoàn với nguyên tắc "biến rác thành tài nguyên" đang được Hà Nội coi là hướng đi chiến lược. Việc tận dụng nguồn rác hữu cơ để tạo ra sản phẩm có ích, giảm gánh nặng cho các bãi rác, tiết kiệm chi phí xử lý và giảm phát thải khí nhà kính đang trở thành mục tiêu ưu tiên.

Một trong những điểm sáng của Hà Nội trong thời gian gần đây là sự ra đời của Trạm trung chuyển, xử lý rác hữu cơ Phú Minh (huyện Phú Xuyên), được khởi động ngày 5/6/2025 nhân Ngày Môi trường Thế giới. Công trình này do Công ty CP Dịch vụ môi trường Thăng Long thực hiện, áp dụng công nghệ lên men bán khô tốc độ cao với dây chuyền thiết bị khép kín. Công suất xử lý đạt 120 tấn/ngày, trong đó có thể xử lý ngay tại chỗ tới 70 tấn rác hữu cơ/ngày.

Điểm nổi bật của công nghệ này là khả năng phân loại rác đạt độ tinh khiết 99%, không phát sinh nước rỉ rác, mùi hôi, côn trùng hay khí nhà kính. Sản phẩm đầu ra gồm xơ bã hữu cơ, bột hữu cơ tinh và nước hữu cơ tinh lọc, đều có thể tái sử dụng trong nông nghiệp hoặc phục vụ công nghệ đốt phát điện.

Theo đánh giá, mô hình này giúp giảm hơn 60% khối lượng rác phải vận chuyển đến khu xử lý tập trung, tiết kiệm hơn 20% chi phí thu gom và xử lý so với trước đây. Đặc biệt, mỗi 100 tấn rác hữu cơ được xử lý theo công nghệ này có thể tránh phát thải khoảng 25.000 tấn CO₂/năm so với đốt và 55.000 tấn CO₂/năm so với chôn lấp.

Ông Nguyễn Phúc Thành, Tổng Giám đốc Công ty CP Dịch vụ môi trường Thăng Long khẳng định, đơn vị cam kết vận hành đúng quy trình kỹ thuật, bảo đảm hiệu quả xử lý ngay từ khi đề án được triển khai, góp phần hình thành chuỗi giá trị xanh trong lĩnh vực môi trường.

Phân loại tại nguồn - yếu tố quyết định thành công

Công nghệ xử lý hiện đại sẽ khó phát huy hết hiệu quả nếu rác không được phân loại từ nguồn. Nhận thức rõ điều này, Hà Nội đã đẩy mạnh triển khai các mô hình phân loại rác hữu cơ tại nguồn ở quy mô hộ gia đình và cộng đồng.

Tại Ba Vì và Đông Anh, Hội Liên hiệp Phụ nữ đã phối hợp cùng chính quyền địa phương hướng dẫn người dân phân loại rác tại nhà, cung cấp thùng rác riêng cho chất thải hữu cơ, chế phẩm vi sinh và tập huấn kỹ thuật ủ compost.

Mô hình này giúp người dân xử lý rác hữu cơ ngay tại chỗ, tạo ra phân bón phục vụ trồng trọt, đồng thời giảm đáng kể lượng rác cần thu gom. Ở thị trấn Phú Minh, các phong trào như "Gia đình không rác thải nhựa", "Trường học xanh - sạch - đẹp" hay tổng vệ sinh vào thứ Bảy hàng tuần đã góp phần nâng cao ý thức cộng đồng và gắn việc phân loại rác với các hoạt động văn hóa - xã hội.

Ông Nguyễn Văn Quý, Trưởng phòng Quản lý Chất thải rắn, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đánh giá, đây là đề án thí điểm đã đi đến kết quả cuối cùng, giúp thành phố có mô hình xử lý rác hữu cơ bài bản. Khi nhân rộng, chúng ta sẽ có nhiều lợi ích như tuân thủ luật bảo vệ môi trường, giảm khối lượng rác, giảm phát thải và tiết kiệm chi phí.

Các chuyên gia cũng đánh giá mô hình được kỳ vọng sẽ giảm hẳn gánh nặng vận chuyển rác cho huyện, tiết kiệm được hàng chục tỷ đồng mỗi năm, đồng thời giảm phát thải khí nhà kính đáng kể so với các phương pháp đốt hoặc chôn lấp.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, mô hình này đã giúp giảm hơn 60% khối lượng rác phát sinh phải vận chuyển đi xử lý tập trung, tiết kiệm trên 20% chi phí thu gom, đồng thời góp phần giảm phát thải CO2 đáng kể, thay thế các phương pháp xử lý truyền thống gây ô nhiễm.

Đồng bộ toàn diện khung pháp lý và chính sách

Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định rõ việc phân loại rác tại nguồn là bắt buộc từ đầu năm 2025. Đồng thời, Quyết định 222/QĐ-TTg ngày 23/1/2025 về Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035 yêu cầu lồng ghép mô hình này vào các quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội. UBND TP. Hà Nội đã ban hành nhiều kế hoạch, tăng cường tuyên truyền, kiểm tra và xử phạt các hành vi vi phạm, từng bước thay đổi thói quen xả thải của người dân.

Ngoài ra, Hà Nội cũng nhận được sự hỗ trợ từ các dự án quốc tế như "Zero Waste Hà Nội", cung cấp kỹ thuật và kết nối cộng đồng, triển khai thử nghiệm mô hình phân loại và xử lý rác hữu cơ tại các quận trung tâm như Ba Đình, Tây Hồ.

Kinh nghiệm từ TPHCM cho thấy, việc gắn phân loại rác hữu cơ với mô hình ủ compost ngay tại hộ gia đình đã mang lại hiệu quả rõ rệt. PGS.TS Lê Hùng Anh, Viện Khoa học Công nghệ & Quản lý Môi trường nhận định, phân loại tại nguồn là bước đi quan trọng để hiện thực hóa kinh tế tuần hoàn, tiến tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Tại Thừa Thiên Huế và nhiều địa phương khác, các mô hình nông nghiệp tuần hoàn sử dụng phế phẩm hữu cơ làm phân bón, kết hợp trồng trọt và chăn nuôi khép kín không chỉ giảm chi phí sản xuất mà còn giúp giảm phát thải khí nhà kính, đồng thời tạo thêm sinh kế cho nông dân.

Mặc dù đạt được nhiều kết quả tích cực, việc triển khai phân loại và xử lý rác hữu cơ ở Hà Nội vẫn đối mặt với không ít khó khăn. Để mô hình chuyển hóa rác hữu cơ thực sự lan tỏa, các chuyên gia cho rằng, cần triển khai đồng bộ các giải pháp: nhân rộng mô hình Trạm Phú Minh sang các huyện ngoại thành; đầu tư hệ thống thu gom riêng cho từng loại rác; hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ tiếp cận vốn và công nghệ xử lý; đẩy mạnh truyền thông giáo dục trong trường học và cộng đồng; hoàn thiện khung pháp lý để công nhận phụ phẩm hữu cơ là nguyên liệu hợp pháp, thúc đẩy thị trường tái chế và tài chính xanh.

Việc chuyển hóa rác hữu cơ thành tài nguyên không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là bước ngoặt chiến lược đưa Hà Nội tiến gần hơn tới mục tiêu phát triển bền vững và kinh tế tuần hoàn. Với sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền, sự đồng hành của doanh nghiệp, chuyên gia và người dân, những mô hình như Trạm Phú Minh có thể trở thành hình mẫu để nhân rộng, biến thách thức rác thải thành cơ hội cho một Thủ đô xanh – sạch – đáng sống.

Thùy Chi