Ngành thủ công mỹ nghệ cần khai thác tối đa lợi thế từ FTA thế hệ mới

Vai trò không thể thiếu của các FTA thế hệ mới

Chia sẻ tại Diễn đàn Kinh doanh 2025 do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức mới đây, ông Nguyễn Văn Hội, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương, nhấn mạnh vai trò không thể thiếu của các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA… Những FTA này không chỉ thúc đẩy thương mại truyền thống mà còn bao gồm các lĩnh vực "phi truyền thống" như môi trường, lao động và minh bạch hóa, đặt ra những tiêu chuẩn cao hơn cho doanh nghiệp.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương cho rằng, đến nay, Việt Nam đã ký kết 17 Hiệp định thương mại tự do (FTA). Các FTA này không chỉ thúc đẩy xuất khẩu, giảm chi phí sản xuất, mà còn góp phần hoàn thiện chính sách, mở rộng cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài. Nhờ đó, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam có bước phát triển mạnh mẽ, đây là thành quả của việc hợp tác quốc tế đa phương và song phương.

Thống kê cho thấy, 8 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng mây, tre, cói, thảm đạt 574 triệu USD, tăng 5,4% so với cùng kỳ năm trước. Thị trường xuất khẩu thủ công mỹ nghệ ngày càng mở rộng, với các thị trường chủ lực là Mỹ (chiếm 35% kim ngạch xuất khẩu hằng năm), Nhật Bản và châu Âu.

Ngoài các thị trường truyền thống, sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam cũng đang dần chinh phục các thị trường mới như Nga, Hàn Quốc, Australia và Đài Loan (Trung Quốc). Đến nay, hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam đã có mặt tại 163 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới.

Xu hướng tiêu dùng quốc tế chuyển dịch rõ rệt sang các sản phẩm thân thiện với môi trường, có yếu tố văn hóa - bản địa, đáp ứng tiêu chuẩn về trách nhiệm xã hội. Nhiều đơn hàng theo hình thức đơn đặt hàng tăng mạnh, song yêu cầu ngày càng cao về mẫu mã, chất lượng, khả năng giao hàng và minh bạch nguồn gốc. Các sản phẩm đạt tiêu chuẩn xuất khẩu phần lớn đến từ những làng nghề truyền thống nổi tiếng như Bát Tràng (gốm), Vạn Phúc (lụa), Phú Vinh (mây tre đan), Đồng Kỵ (gỗ mỹ nghệ)...

Ông Lê Bá Ngọc, Phó Chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam cho biết, hiện Hà Nội có những doanh nghiệp xuất khẩu đạt gần 80 triệu USD mỗi năm, riêng ngành mây tre chiếm khoảng 78 triệu USD. Tuy nhiên, nếu không chứng minh được nguyên liệu đầu vào sạch, sản xuất theo hướng giảm phát thải, phù hợp mục tiêu phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050, doanh nghiệp sẽ rất khó giữ vững thị phần.

Khách hàng quốc tế hiện yêu cầu doanh nghiệp phải chứng minh được lượng phát thải giảm dần theo thời gian. Chẳng hạn, nếu đầu năm phát thải 50 tấn carbon thì cuối năm phải giảm xuống mức thấp hơn. Để đạt được điều này, doanh nghiệp phải kiểm soát toàn bộ chuỗi sản xuất, từ khâu canh tác, vận chuyển, tiêu thụ nhiên liệu cho tới sử dụng điện năng.

Do đó, vấn đề nguyên liệu không chỉ là có vùng trồng hay không, mà là xây dựng một hệ sinh thái sản xuất bền vững, minh bạch ở mọi khâu, đáp ứng chuẩn mực toàn cầu.

Chú trọng xúc tiến thương mại cho hàng thủ công mỹ nghệ

Theo Sở Công Thương Hà Nội, thời gian tới, việc triển khai các FTA sẽ bước vào giai đoạn thực thi những cam kết mạnh mẽ hơn. Vì vậy, thành phố Hà Nội sẽ tiếp tục tập trung các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng tốt các ưu đãi thuế quan, thông tin thị trường và quy tắc xuất xứ. Đồng thời, theo dõi sát tình hình doanh nghiệp để kịp thời tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ trong phạm vi thẩm quyền.

Bên cạnh đó là các hoạt động thiết kế sáng tạo mẫu sản phẩm, công nhận sản phẩm tiêu biểu, hỗ trợ ứng dụng khoa học – công nghệ để nâng cao năng suất, chất lượng và bảo vệ môi trường. Đặc biệt, Thành phố sẽ chú trọng xúc tiến thương mại, đăng ký thương hiệu, hỗ trợ truyền thông, hội chợ triển lãm và phát triển sàn giao dịch điện tử cho hàng thủ công mỹ nghệ.

Để khai thác hiệu quả thị trường EU, các doanh nghiệp, làng nghề cần chủ động tìm hiểu hàng rào kỹ thuật, không ngừng đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực công nghệ nội tại để vượt qua tiêu chuẩn khắt khe.

Trao đổi với phóng viên, bà Hà Thị Vinh, Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và Làng nghề Hà Nội cho hay, FTA thế hệ mới như EVFTA được đánh giá có tác động "kép" đối với các doanh nghiệp làng nghề, vừa mở ra không gian thị trường rộng lớn, vừa tạo điều kiện tiếp cận các nguồn lực về công nghệ, vốn và quản trị hiện đại.

Để khai thác tối đa lợi ích từ các FTA thế hệ mới, thời gian tới, Hiệp hội sẽ đẩy mạnh xúc tiến thương mại, tập trung vào những thị trường tiềm năng, nơi sản phẩm Việt còn nhiều dư địa phát triển.

Hiệp hội cũng kiến nghị Thành phố tăng nguồn lực hỗ trợ các đoàn xúc tiến thương mại nước ngoài, đặc biệt tham gia các hội chợ thủ công mỹ nghệ quốc tế hàng đầu tại Đức, Hồng Kông (Trung Quốc), Pháp,… và các hội chợ lớn trong nước như Hanoi Gift Show, Lifestyle Vietnam. Đây là "cửa ngõ" quan trọng để đưa sản phẩm Việt tiếp cận khách hàng quốc tế. Song song đó, phải tăng cường các dịch vụ hỗ trợ kỹ thuật, cập nhật thông tin thị trường, xây dựng và bảo hộ chỉ dẫn địa lý.

Theo các chuyên gia, việc tìm kiếm giải pháp đột phá không chỉ dừng ở đổi mới sản phẩm, dịch vụ, mà còn bao gồm nâng cấp năng lực quản trị, ứng dụng công nghệ số, xây dựng thương hiệu và tận dụng hiệu quả các hiệp định FTA đã ký kết để mở rộng thị trường... không chỉ dừng lại ở việc mở rộng thị trường, các doanh nghiệp còn cần nâng cao chất lượng xuất khẩu, đẩy mạnh tỷ lệ nội địa hóa, đổi mới công nghệ và hình thành chuỗi cung ứng bền vững, có như vậy mới gia tăng năng lực cạnh tranh, tận dụng hiệu quả các hiệp định FTA thế hệ mới.

Đồng thời cho rằng, FTAs nói chung, Hiệp định EVFTA nói riêng được kỳ vọng sẽ tạo ra bước ngoặt lớn đối với ngành thủ công mỹ nghệ Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng. Để tận dụng cơ hội này, doanh nghiệp phải thay đổi từ tư duy sản xuất đến cách tiếp cận thị trường, tăng cường liên kết để hình thành các chuỗi cung ứng đủ mạnh…

Thùy Linh