Tăng cường năng lực kiểm định – nâng cao công tác bảo đảm an toàn thực phẩm

An toàn thực phẩm từ lâu không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý mà đã trở thành mối quan tâm thường trực trong đời sống của người dân Thủ đô. Khi nhu cầu tiêu dùng ngày càng lớn, nguồn cung đa dạng và sự tham gia của hàng nghìn cơ sở chế biến, kinh doanh thực phẩm, thì việc giữ gìn "lá chắn" bảo vệ sức khỏe cộng đồng lại càng đặt ra yêu cầu cấp thiết.

Điều đáng lo ngại là tình trạng vi phạm quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm không những chưa giảm mà còn có xu hướng tinh vi hơn. Những vi phạm phổ biến như sử dụng nguyên liệu trôi nổi, tẩy xóa hạn sử dụng, chế biến trong điều kiện thiếu vệ sinh, hoặc kinh doanh sản phẩm không rõ nguồn gốc vẫn xuất hiện ở nhiều nơi, từ hộ kinh doanh nhỏ lẻ đến một số cơ sở sản xuất quy mô lớn.

Qua số liệu 6 tháng đầu năm 2025, các đoàn kiểm tra của Hà Nội đã phát hiện hơn 1.400 cơ sở vi phạm. Trong số đó, 1.372 cơ sở bị xử phạt hành chính, còn nhiều vụ việc có dấu hiệu hình sự đã được chuyển sang cơ quan công an xem xét. Những con số này cho thấy rủi ro mất an toàn thực phẩm không chỉ nằm ở quy mô sản xuất lớn mà còn tiềm ẩn ngay trong các hoạt động kinh doanh hằng ngày.

Trong các đợt kiểm tra cao điểm như "Tháng hành động vì an toàn thực phẩm" hay các dịp lễ, Tết – thời điểm nhu cầu tiêu thụ tăng mạnh – lực lượng quản lý thị trường liên tục phát hiện và tiêu hủy hàng chục tấn thực phẩm bẩn: thịt đông lạnh không giấy tờ, gia vị giả, đồ uống hết hạn, sản phẩm chế biến từ nguyên liệu kém chất lượng… Những vụ việc này không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn cho thấy mức độ đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng nếu các sản phẩm đó lọt vào thị trường.

Mặc dù hệ thống pháp lý về quản lý an toàn thực phẩm đã tương đối đầy đủ, song khả năng giám sát chất lượng lại phụ thuộc lớn vào năng lực kiểm định – lĩnh vực vẫn đang tồn tại nhiều hạn chế. Một trong những nguyên nhân khiến vi phạm không được xử lý dứt điểm nằm ở sự thiếu hụt về hạ tầng kỹ thuật phục vụ kiểm nghiệm.

Hiện nay, quá trình lấy mẫu và kiểm nghiệm tại Hà Nội chủ yếu dựa vào các phòng thí nghiệm nhỏ lẻ, phân tán. Việc thiếu một trung tâm kiểm định hiện đại, có quy mô lớn khiến thời gian trả kết quả mẫu kéo dài. Điều này dẫn đến hệ quả đáng lo ngại: trong khi chờ kết quả cuối cùng, nhiều lô hàng nghi vấn vẫn có thể tiếp tục lưu thông trên thị trường.

Không những vậy, nhiều phòng kiểm nghiệm chưa đạt chuẩn quốc tế về dải chỉ tiêu phân tích. Các dư lượng thuốc bảo vệ thực vật phức tạp, chất cấm mới hoặc các tạp chất lạ cần công nghệ phân tích hiện đại thường chưa thể được phát hiện đầy đủ. Điều này gây khó khăn lớn cho cơ quan quản lý khi cần truy vết nguồn gốc, xác định trách nhiệm hoặc xử lý các trường hợp vi phạm nghiêm trọng.

Một số mẫu thực phẩm nghi chứa chất độc hại phải gửi đến trung tâm của bộ, ngành hoặc cơ sở nghiên cứu ở tỉnh, thành phố khác, khiến quá trình xử lý kéo dài, giảm tính răn đe và tính kịp thời – yếu tố cực kỳ quan trọng trong quản lý an toàn thực phẩm.

Đầu tư trung tâm kiểm định hiện đại – bước đi chiến lược của Hà Nội

Trước những bất cập nêu trên, chủ trương của Hà Nội về xây dựng hệ thống trung tâm kiểm định, kiểm nghiệm hiện đại, đồng bộ, đạt chuẩn quốc tế là hướng đi kịp thời và mang tính chiến lược. Việc hình thành các trung tâm quy mô lớn không chỉ đơn thuần là bổ sung hạ tầng kỹ thuật, mà còn tạo ra nền tảng vững chắc cho một hệ thống quản lý an toàn thực phẩm bài bản, minh bạch và hiệu quả hơn.

Khi có các trung tâm kiểm nghiệm đủ mạnh, cơ quan quản lý sẽ có trong tay "vũ khí" kỹ thuật đáng tin cậy, giúp rút ngắn thời gian xử lý, tăng tính chính xác của kết quả và nâng cao chất lượng điều tra nguồn gốc vi phạm. Trung tâm này cũng sẽ trở thành "hàng rào kỹ thuật" bảo vệ người tiêu dùng, buộc các doanh nghiệp phải tuân thủ nghiêm ngặt quy chuẩn vệ sinh nếu muốn sản phẩm có mặt trên thị trường.

Không chỉ vậy, các trung tâm kiểm nghiệm đạt chuẩn quốc tế còn góp phần nâng cao uy tín của thực phẩm sản xuất tại Hà Nội, hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu, thúc đẩy phát triển chuỗi cung ứng minh bạch và cạnh tranh lành mạnh.

Để hiện thực hóa chủ trương đầy tham vọng này, vấn đề cốt lõi là nguồn vốn và mô hình đầu tư. Theo nhiều chuyên gia, Hà Nội cần đa dạng hóa nguồn lực, trong đó mô hình hợp tác công – tư (PPP) là giải pháp phù hợp. Thành phố nên sử dụng ngân sách như "vốn mồi", đầu tư vào hệ thống cơ sở vật chất và trang thiết bị trọng yếu. Bên cạnh đó, việc thu hút doanh nghiệp tham gia vận hành hoặc đầu tư chiều sâu vào công nghệ sẽ tạo ra sự bền vững lâu dài.

Về cơ chế thu hút đầu tư, Hà Nội cần mạnh dạn đưa ra các ưu đãi đặc thù như: Cung cấp quỹ đất sạch để xây dựng trung tâm; ưu tiên miễn, giảm một số loại thuế, phí trong giai đoạn đầu hoạt động; tối giản thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian cấp phép; cho phép các tập đoàn có kinh nghiệm tham gia quản lý, vận hành theo mô hình đối tác chiến lược.

Việc tạo ra một môi trường thuận lợi sẽ hấp dẫn các nhà đầu tư uy tín trong lĩnh vực công nghệ sinh học, phân tích thực phẩm và phòng thí nghiệm quốc tế – những đơn vị có khả năng đưa công nghệ hiện đại và quy trình quản lý chất lượng tiên tiến vào Việt Nam.

Bên cạnh đầu tư cơ sở vật chất, việc thiết kế mô hình hoạt động cũng rất quan trọng. Hà Nội có thể hướng tới mô hình một trung tâm kiểm định – kiểm nghiệm chất lượng công nghệ cao đóng vai trò như bộ não xử lý dữ liệu. Trung tâm này kết nối với các phòng thí nghiệm vệ tinh tại các quận, huyện; điều phối việc lấy mẫu; thực hiện các xét nghiệm phức tạp; tích hợp với hệ thống truy xuất nguồn gốc và cơ sở dữ liệu của các sở, ngành.

Đồng thời, thành phố cần giao nhiệm vụ đặt hàng dịch vụ công cho trung tâm để bảo đảm duy trì hoạt động ổn định. Điều này không chỉ tránh tình trạng đầu tư lớn nhưng hiệu quả khai thác thấp, mà còn giúp đội ngũ kỹ thuật có cơ hội nâng cao chuyên môn liên tục.

Nhìn tổng thể, việc xây dựng hệ thống kiểm định, kiểm nghiệm hiện đại không chỉ mang ý nghĩa giải quyết các vấn đề hiện tại, mà còn là bước chuẩn bị dài hạn cho sự phát triển bền vững của Thủ đô. Khi hệ thống quản lý được củng cố, khi quyền lợi người tiêu dùng được bảo vệ và khi doanh nghiệp buộc phải cạnh tranh bằng chất lượng thật, thị trường thực phẩm sẽ trở nên lành mạnh và minh bạch hơn.

An toàn thực phẩm là một phần quan trọng của an ninh con người, là yếu tố quyết định chất lượng sống và sự phát triển kinh tế – xã hội. Đầu tư cho kiểm định, kiểm nghiệm chính là đầu tư cho sức khỏe, cho niềm tin của người dân và cho tương lai của Hà Nội – một đô thị văn minh, đáng sống.

Thiện Tâm