Bảo đảm người dân có đủ hỗ trợ, hạ tầng và lựa chọn thay thế khi thực hiện vùng phát thải thấp

Lộ trình mạnh mẽ để giải quyết hai 'điểm nghẽn' của Thủ đô

Tại tọa đàm trực tuyến "Hà Nội cấm xe máy xăng theo giờ: Tính toán nào cho hạ tầng và sinh kế?" do báo Dân trí phối hợp Văn phòng UBND TP. Hà Nội tổ chức chiều 9/12, nhiều vấn đề nóng liên quan đến vùng phát thải thấp đã được phân tích.

Theo các số liệu cập nhật, Hà Nội hiện có 6,9 triệu xe máy và khoảng 1,5 triệu xe máy từ các tỉnh khác thường xuyên lưu thông. Xe máy chiếm tới 95% phương tiện cơ giới. Trong đó, 70% là xe cũ - nhóm phát thải lớn nhất. Hệ thống thống kê môi trường cho thấy xe máy tạo ra 94% lượng hydrocarbon, 87% CO, 57% NOx và 33% bụi mịn PM10 trong giao thông đô thị. Viện Khoa học và Công nghệ GTVT tính toán lượng phát thải CO từ xe máy lên tới 470 nghìn tấn mỗi năm, tương đương trọng lượng của hơn ba vạn xe buýt lớn.

Trước tình trạng này, ngày 12/7, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị 20 về nhiệm vụ cấp bách cải thiện chất lượng không khí. TP. Hà Nội được yêu cầu triển khai lộ trình hạn chế phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Mốc quan trọng nhất là từ ngày 1/7/2026, mô tô và xe gắn máy dùng xăng sẽ dừng lưu thông trong Vành đai 1 theo vùng phát thải thấp. Từ năm 2028, phạm vi mở rộng tới Vành đai 2, và từ 2030 tới Vành đai 3. HĐND TP. Hà Nội sau đó thông qua nghị quyết mới thay thế nghị quyết 47 về triển khai vùng phát thải thấp, tạo nền tảng pháp lý đồng bộ để thực hiện chủ trương.

Tại tọa đàm, ông Đào Việt Long, Phó Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội nhấn mạnh, đây là bước triển khai nhằm giải quyết hai điểm nghẽn lớn mà Tổng Bí thư Tô Lâm từng chỉ ra: ùn tắc giao thông kéo dài và ô nhiễm không khí. Theo ông, việc chuyển đổi xe máy xăng sang xe điện là nội dung có tác động rộng nhất nên thành phố chuẩn bị theo hướng "không để người dân rơi vào tình huống khó khăn", bảo đảm chính sách hỗ trợ phải minh bạch và dễ tiếp cận.

Hỗ trợ tài chính, tổ chức giao thông và hạ tầng sạc

Trong nội dung trả lời tại tọa đàm, ông Đào Việt Long cho biết, TP. Hà Nội đang xây dựng các nhóm chính sách lớn tạo điều kiện cho người dân và doanh nghiệp chuyển đổi sang phương tiện xanh.

Trước hết, thành phố thiết kế gói hỗ trợ trực tiếp cho người dân chuyển xe máy xăng sang xe máy điện với mức phổ thông 20% giá trị phương tiện, tối đa 5 triệu đồng. Hộ nghèo có thể được hỗ trợ 100% giá trị xe, tối đa 20 triệu đồng; hộ cận nghèo được hỗ trợ 80%, tối đa 15 triệu đồng. Bên cạnh đó, người mua xe trả góp sẽ được hỗ trợ 30% lãi vay trong 12 tháng. Đây là biện pháp nhằm giảm áp lực chi phí ban đầu - rào cản lớn nhất trong quyết định chuyển đổi của người dân.

Với doanh nghiệp vận tải, gói hỗ trợ cũng được thiết kế dài hạn, bao gồm hỗ trợ 30% lãi vay tối đa 5 năm, cùng cơ chế vay ưu đãi thông qua các quỹ phát triển của thành phố. Doanh nghiệp chuyển đổi taxi hoặc xe buýt sang phương tiện năng lượng sạch được hỗ trợ 100% lệ phí đăng ký khi giữ nguyên biển số định danh. Thành phố cũng đang xem xét miễn phí sử dụng lòng đường hè phố trong tối đa 5 năm cho doanh nghiệp vận hành xe đạp điện hoặc xe máy điện công cộng.

Ông Long khẳng định, lộ trình được xây dựng dựa trên tham vấn doanh nghiệp và đánh giá tác động thực tế. Thành phố ưu tiên nhóm phương tiện hoạt động kinh doanh vận tải do tần suất di chuyển lớn, mức phát thải cao. Lộ trình bao gồm mốc 20% chuyển đổi trước 1/1/2027, 50% trước 1/1/2028 và hoàn thành 100% trước 1/1/2030.

Với taxi và ô tô dưới 8 chỗ kinh doanh vận tải, từ 1/7/2026 tất cả phương tiện thay thế hoặc đầu tư mới phải sử dụng năng lượng sạch. Người dân đang sử dụng phương tiện đạt chuẩn vẫn tiếp tục được lưu thông, không có yêu cầu thay đổi đột ngột.

Trong khi đó, hạ tầng phục vụ cho quá trình chuyển đổi được chuẩn bị đồng bộ. Sở Xây dựng đã hoàn thành hai đợt khảo sát, xác định 110 vị trí tiềm năng để lắp đặt trạm sạc công cộng, tập trung từ Vành đai 3 trở vào. Đây mới là giai đoạn thí điểm, sau đánh giá sẽ tiếp tục mở rộng. TP. Hà Nội cũng nghiên cứu mạng lưới trạm đổi pin nhằm giảm lo ngại về thời gian sạc và rủi ro khi tự sạc tại nhà.

Hạ tầng giao thông công cộng được xác định là trụ cột. Theo ông Long, thành phố định hướng phát triển xe buýt điện mini để phù hợp điều kiện phố nhỏ, mật độ cao. Đường sắt đô thị với 15 tuyến dài hơn 600 km được xem là xương sống để giảm phương tiện cá nhân. Một loạt dự án đang được đẩy nhanh như tuyến số 3.1 Nhổn - Ga Hà Nội đoạn ngầm hoàn thành khoan hầm quý I/2026, tuyến số 2.1 Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo đã khởi công tháng 9/2025, tuyến số 5 Văn Cao - Hòa Lạc khởi công ngày 19/12/2025, dự kiến hoàn thành năm 2030.

Ngoài phương tiện công cộng, thành phố phát triển mạnh mô hình phương tiện chia sẻ. Hiện Hà Nội có 600 xe đạp điện và 1.000 xe đạp cơ tại 130 điểm. Đề xuất tăng lên 5.000 xe trước tháng 7/2026 và 10.000 xe vào cuối năm 2026 đang được xem xét. Một số doanh nghiệp đã kiến nghị triển khai mạng lưới xe máy điện công cộng quy mô lớn, tạo thêm lựa chọn cho người dân.

Hạ tầng trạm sạc: yêu cầu mới cho chung cư, bãi đỗ và hạ tầng công cộng

Vấn đề được nhiều người dân quan tâm nhất là trạm sạc. Theo ông Đào Việt Long, hạ tầng trạm tiếp năng lượng sạch sẽ được quy hoạch theo hướng dùng chung, tương thích nhiều loại phương tiện, tránh tình trạng mỗi doanh nghiệp một loại trạm gây phân mảnh thị trường.

Dự thảo nghị quyết yêu cầu UBND cấp xã chủ động rà soát, lựa chọn các vị trí có thể bố trí trạm sạc công cộng. Hệ thống bãi đỗ xe hiện hữu trong Vành đai 3 phải đảm bảo tối thiểu 15% chỗ đỗ có trạm sạc trước năm 2030. Chung cư, trung tâm thương mại, bệnh viện được yêu cầu bố trí khu vực để phương tiện điện tách biệt, đáp ứng quy chuẩn PCCC. UBND phường sẽ phối hợp với ban quản trị chung cư để xử lý tranh chấp liên quan đến bố trí xe điện trong tầng hầm.

Với công trình xây mới, tiêu chuẩn được nâng cao: ít nhất 30% chỗ đỗ phải có trạm sạc. Thành phố ưu tiên phát triển các bến xe và bãi đỗ theo quy hoạch tại trung tâm và cửa ngõ nhằm tạo quỹ hạ tầng kỹ thuật quy mô lớn.

Thành phố hỗ trợ mạnh nhà đầu tư trạm sạc với cơ chế miễn tiền thuê đất 5 năm đầu, hỗ trợ 30% lãi vay và 50% chi phí giải phóng mặt bằng. Thủ tục hành chính sẽ được rút gọn để thu hút đầu tư tư nhân.

Ông Long cho biết, TP. Hà Nội đang thuê tư vấn lập kế hoạch tổng thể hệ thống trạm sạc và trạm đổi pin, xây dựng bộ tiêu chí đầy đủ về pháp lý, kỹ thuật, tài chính nhằm triển khai đồng bộ giai đoạn sau năm 2026.

Trong phần chia sẻ cuối, ông Đào Việt Long khẳng định, quá trình chuyển đổi sẽ tác động đến đời sống nhưng thành phố chủ trương đặt người dân và doanh nghiệp ở trung tâm. Ông bày tỏ mong muốn nhận được sự đồng hành và chia sẻ của cộng đồng, bởi mục tiêu cuối cùng của vùng phát thải thấp là cải thiện chất lượng không khí, giảm rủi ro sức khỏe và xây dựng một môi trường sống an toàn, bền vững hơn cho người dân Thủ đô.

Tọa đàm kết thúc với điểm chung: chính sách cấm xe máy xăng theo giờ chỉ thành công khi hạ tầng được chuẩn bị chu đáo và người dân hiểu rõ lợi ích. Với những bước chuẩn bị từ chính sách, hạ tầng giao thông công cộng, trạm sạc, phương tiện thay thế và hỗ trợ tài chính, Hà Nội đang cho thấy quyết tâm trở thành đô thị xanh hơn, văn minh hơn trong thập kỷ tới.

Minh Anh