Đình Thiết Úng - ngôi đình lưu giữ 7 đạo sắc phong ở ngoại thành Hà Nội

Bảy đạo sắc phong - báu vật của đình làng

Giữa vùng quê Thư Lâm, nơi tiếng đục tiếng cưa đã theo người dân suốt hàng trăm năm, đình Thiết Úng hiện lên như một "bảo tàng sống" về văn hóa làng nghề. Công trình được xếp hạng di tích cấp Quốc gia, gắn với lịch sử hình thành làng Thiết Úng - cái nôi của nghệ thuật chạm khắc gỗ mỹ nghệ tinh xảo của đất Vân Hà.

Ông Nguyễn Thành Luân - Phó Chủ tịch UBND xã Vân Hà cho biết Thiết Úng sở hữu truyền thống nghề mộc lâu đời, nhưng điều làm nên bản sắc đặc biệt của vùng đất này nằm ở chiều sâu văn hóa mà cộng đồng đã gìn giữ qua nhiều thế hệ. Theo ông Luân, mỗi sản phẩm gỗ mỹ nghệ của Thiết Úng là kết tinh giữa bàn tay tinh xảo và tâm hồn Việt, còn đình Thiết Úng chính là nơi lưu giữ hồn cốt của một cộng đồng thợ mộc trứ danh. Làng hiện có 25 nghệ nhân, trong đó 5 nghệ nhân ưu tú, nhiều sản phẩm đạt chuẩn OCOP 3 đến 4 sao. Thương hiệu "Gỗ mỹ nghệ Vân Hà - Đông Anh - Hà Nội" đã được cấp nhãn hiệu tập thể từ trước khi triển khai mô hình chính quyền hai cấp. Năm 2009, làng được công nhận là làng nghề truyền thống; đến năm 2025 trở thành điểm du lịch chính thức của thành phố.

Trong hệ thống di sản phong phú gồm đình, chùa, miếu, nhà thờ họ và đặc biệt là nhà thờ Tổ nghề, đình Thiết Úng giữ vị trí trung tâm. Công trình hiện lưu giữ bảy đạo sắc phong quý từ thời vua Tự Đức, Khải Định đến Bảo Đại, bao gồm sắc phong các vị thành hoàng và tiên hiền của làng. Đây là một trong những bộ sắc có giá trị hàng đầu vùng Bắc sông Hồng.

Ông Đào Công Trung - Trưởng thôn Thiết Úng, người gắn bó lâu năm với di tích chỉ vào tòa đại đình với hệ kèo lim chắc khỏe, các mảng chạm rồng, phượng, tứ linh mang phong cách riêng của thợ mộc Thiết Úng. Tất cả các chạm khắc đều do chính nghệ nhân trong làng thực hiện qua nhiều giai đoạn, giữ nguyên tinh thần mộc truyền thống.

"Đình Thiết Úng hiện còn bảy đạo sắc phong, tất cả đều nguyên bản, gồm sắc thời Tự Đức, Khải Định và Bảo Đại. Đây là những sắc phong khẳng định vị thế các vị tiên hiền, thành hoàng được triều đình phong tặng", ông Trung nói. Ông chỉ lên tường và giới thiệu các sắc phong có nét chữ mềm mại, hoa văn tinh tế, giấy sắc ngả màu theo thời gian. Mỗi đạo sắc là một câu chuyện về những người có công lập làng, mở nghề, gìn giữ đạo lý và tạo dựng cộng đồng.

Ông Trung cho biết, làng Thiết Úng còn lưu một tấm văn bia cổ của cụ tổ Đồng Nhân Phái, đặt tại nhà thờ riêng. Văn bia đã trải qua trùng tu nhưng vẫn bảo tồn tốt, là tư liệu quý về lịch sử dòng thợ mộc lừng danh của vùng.

Theo ông Trung, phần lớn kiến trúc đình được dựng vào cuối thời Lê, đầu thời Nguyễn, qua nhiều lần trùng tu, đặc biệt năm 2017-2018. Những lần sửa chữa đều do nghệ nhân làng thực hiện, bảo đảm giữ đúng kỹ thuật mộc truyền thống. "Đình Thiết Úng là công trình do chính người Thiết Úng dựng nên, từ cột kèo đến hoa văn. Nó phản ánh rõ nhất tài nghề và tâm sáng của thợ mộc địa phương", ông khẳng định.

Giá trị của một di sản văn hóa sống

Làng Thiết Úng nằm bên dòng Hoàng Giang xưa, đây vốn là một tuyến giao thương quan trọng nối sông Vũ Viện với vùng dân cư Bắc sông. Ông Trung giải thích, tên Thiết Úng vốn liên quan đến địa thế úng ngập thuở trước, nhưng theo thời gian đã trở thành biểu tượng về sức sống bền bỉ của người thợ, gắn liền với tên tuổi của một làng nghề vang danh Hà Nội.

Trước kia, lễ hội đình Thiết Úng diễn ra long trọng, gắn với tục rước Khánh và đón các đội múa tùa từ Thái Bình, Hậu Cần. Nhưng, nghệ thuật múa tùa đang suy giảm, nên thôn đã chủ động khôi phục bằng việc mời đoàn nghệ thuật về biểu diễn và đào tạo lớp trẻ nhằm duy trì mạch văn hóa cổ truyền.

Ông Trung cho biết, đình Thiết Úng là nơi tổ chức hội làng hằng năm. Người dân trở về đây vào rằm tháng Giêng và dịp đầu xuân để dâng hương cầu phúc, tưởng nhớ tổ tiên và các vị thành hoàng, đồng thời tham gia các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, tái hiện đời sống làng nghề qua những trò diễn dân gian. "Ngày hội là dịp để bà con gắn kết, vun đắp niềm tự hào nghề nghiệp và nhắc con cháu tiếp nối truyền thống", ông Trung chia sẻ.

Ông Nguyễn Thành Luân cho rằng biết, du lịch là hướng đi quan trọng của xã Thư Lâm để lan tỏa giá trị làng nghề điêu khắc gỗ Thiết Úng. Việc làng được công nhận là điểm du lịch năm 2025 giúp thu hút du khách đến trải nghiệm nghề mộc, tìm hiểu di sản, tham quan đình Thiết Úng và không gian văn hóa cổ của vùng Thư Lâm. Ông đánh giá, du lịch là "cầu nối" để nghề mộc phát triển bền vững, đồng thời khuyến khích cộng đồng bảo tồn di tích.

Hiện, xã Thư Lâm đang bảo tồn nguyên trạng đình, phục dựng lễ hội, khơi dậy nghệ thuật truyền thống như múa tùa, đồng thời ứng dụng công nghệ để quảng bá di sản. Không gian trải nghiệm 3D đình Thiết Úng đã được xây dựng, hỗ trợ du khách tiếp cận di tích dù ở bất cứ đâu. "Đình Thiết Úng là biểu tượng của bản lĩnh người thợ. Giữ đình là giữ gốc nghề và gìn giữ tinh thần sáng tạo đã nuôi dưỡng bao thế hệ", ông Luân nhấn mạnh.

Giữa nhịp sống hiện đại, đình Thiết Úng vẫn trầm mặc dưới bóng cổ thụ, lưu giữ bảy đạo sắc phong quý giá cùng những giá trị bền vững của một làng nghề trăm năm. Không gian ấy là điểm tựa tinh thần của cộng đồng thợ mộc, làm nên sức sống đặc biệt của vùng quê ngoại thành Hà Nội này.

Minh Anh