Múa rối nước Đào Thục: Sản phẩm du lịch đặc sắc của Thủ đô

Lưu giữ hồn cốt ông cha hơn ba thế kỷ

Hành trình về Đào Thục luôn gợi cảm giác trở về cội nguồn, nơi mỗi nhịp trống, mỗi tiếng phách lại đánh thức cả một kho tàng ký ức dân gian. Ngôi làng nhỏ ven sông Cà Lồ trở thành một trong những cái nôi lâu đời nhất của nghệ thuật múa rối nước Việt Nam. Từ đời tổ nghề Nguyễn Đăng Vinh đến nay đã hơn 300 năm, di sản này vẫn sống động trong từng buổi diễn, từng lớp nghệ nhân và ngay trong nhịp sống mới của Thủ đô.

Trong ký ức của ông Đặng Minh Hưng, Trưởng ban quản lý phường rối nước Đào Thục, âm thanh của thủy đình là âm thanh của tuổi thơ. Ông kể rằng mình lớn lên cùng tiếng trống và tiếng hò của cha ông dưới sân khấu nước: "Tôi sinh ra trong gia đình có truyền thống làm rối nước. Ông nội và cha tôi đều là nghệ nhân. Tôi luôn tin rối nước là phần linh hồn của quê hương mình, không thể để mất đi được".

Nhiều năm trước, vào mỗi mùa gặt xong hay dịp lễ hội, người dân bốn phương lại đổ về Đào Thục xem rối. Sân khấu luôn kín người, tiếng cười xen tiếng vỗ tay vang vọng trên mặt nước. Theo lời ông Hưng, có thời kỳ rối nước Đào Thục lưu diễn khắp vùng, mang theo niềm vui chung cho bao làng quê Bắc Bộ.

Nhịp sống hiện đại từng khiến rối nước rơi vào giai đoạn trầm lắng, nhưng tình yêu nghề của người Đào Thục chưa bao giờ nguội lạnh. Họ âm thầm đục đẽo, tô vẽ, luyện tập, cải tiến từng tích trò, giữ nguyên hồn cốt truyền thống mà vẫn tìm cách thích ứng với nhu cầu của khán giả đương đại.

Năm 2023 đánh dấu bước ngoặt quan trọng khi nghệ thuật trình diễn dân gian múa rối nước Đào Thục được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là niềm tự hào của người dân xã Thư Lâm và là động lực để phường rối tiếp tục bảo tồn di sản theo hướng bền vững.

Ông Hưng cho biết, mấy năm gần đây phường rối mở nhiều lớp truyền dạy cho thanh thiếu niên, giới thiệu nghề tại trường học và tham gia nhiều chương trình giao lưu văn hóa. "Được công nhận là di sản giúp chúng tôi có thêm trách nhiệm truyền nghề cho lớp trẻ. Giữ nghề là giữ cả ký ức của làng", ông bày tỏ.

Di sản sống trong du lịch cộng đồng

Ngày nay, du khách đến Đào Thục không chỉ xem biểu diễn mà còn được trải nghiệm từ khâu chế tác con rối đến tìm hiểu cách nghệ nhân phối hợp giật dây, điều khiển rối dưới mặt nước. Người Đào Thục hiểu rõ rằng di sản chỉ sống lâu khi gắn liền với đời sống. Cách làm này đưa rối nước vượt khỏi phạm vi biểu diễn truyền thống để trở thành sản phẩm du lịch cộng đồng đặc sắc của Thủ đô.

Trước mỗi buổi diễn, không khí tại thủy đình luôn tất bật. Các nghệ nhân kiểm tra từng con rối, lau lại lớp sơn, sửa từng chi tiết nhỏ để chuẩn bị cho giờ phút thăng hoa. Khi tiếng nhạc réo rắt cất lên, những chú rối như được thổi hồn, lướt đi thoăn thoắt trên mặt nước. Khán giả nhìn thấy chuyển động linh hoạt nhưng không hề biết phía sau mành tre là những nghệ nhân phải ngâm mình nhiều giờ liền, vận dụng kỹ thuật điêu luyện để điều khiển rối chính xác từng động tác.

Phường rối vẫn duy trì những tích trò nổi tiếng như Trâu đi cày, Lên võng xuống ngựa, Tễu bắt ác hay Đánh cáo bắt vịt. Mỗi buổi diễn kéo dài khoảng 45 phút, liền mạch từ trò này sang trò khác, đưa khán giả trở về với đời sống làng quê Việt Nam qua nhiều thời kỳ.

Nghệ nhân Nguyễn Đắc Phi, Phó chủ nhiệm phường rối nước Đào Thục thông tin rằng, lượng khách đặt tour trải nghiệm ngày càng tăng. Từ nay đến cuối năm đã có khoảng một trăm đoàn du lịch ấn định lịch xem rối và tham quan làng. "Nhiều khách rất thích được tự tay chạm vào những con rối. Họ còn mua rối nhỏ về làm quà vì thấy mỗi sản phẩm đều có hồn", ông Phi chia sẻ.

Không chỉ làm du lịch tại chỗ, phường rối còn ứng dụng công nghệ số trong quảng bá. Các buổi diễn được ghi hình và đưa lên mạng xã hội, giúp rối nước tiếp cận khán giả trẻ ở xa. Một số video thu hút hàng chục nghìn lượt xem. Ông Hưng nói rằng, đây là cách để nghệ thuật truyền thống hòa vào dòng chảy hiện đại: "Khán giả bây giờ tìm đến mình qua mạng. Khi xem rồi, họ muốn đến tận nơi trải nghiệm".

Sự linh hoạt trong tư duy đã giúp Đào Thục trở thành mô hình điểm của cả nước về bảo vệ di sản gắn với du lịch. Nhưng, bên cạnh những thành tựu, việc bảo tồn múa rối nước Đào Thục vẫn còn nhiều thách thức. Sự cạnh tranh mạnh mẽ của các loại hình giải trí khiến giới trẻ ít tìm đến nghệ thuật truyền thống. Một số bạn trẻ học nghề nhưng bỏ giữa chừng vì vất vả và thu nhập chưa ổn định. Áp lực thương mại hóa cũng khiến một số buổi diễn bị rút ngắn hoặc cải biên quá đà, làm giảm giá trị nghệ thuật.

Cơ sở vật chất của thủy đình vẫn cần được đầu tư thêm. Ánh sáng và âm thanh chưa đồng bộ. Sân khấu ngoài trời chịu nhiều tác động của thời tiết. Hoạt động truyền thông còn chủ yếu dựa vào sự nỗ lực tự thân của phường rối.

Ông Hưng nói rằng, nhiều nghệ nhân phải làm thêm nghề khác để có thu nhập ổn định: "Nghề rối cần sự kiên trì và sức khỏe. Nghệ nhân phải đứng nước nhiều giờ. Không phải ai cũng gắn bó được".

Dù vậy, người Đào Thục vẫn tin vào tương lai của nghề. Họ xác định bảo tồn phải đi cùng đổi mới. Di sản muốn sống phải được trao vào tay thế hệ trẻ. Chính quyền xã Thư Lâm cùng Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, Sở Du lịch Hà Nội đang tiếp tục hỗ trợ phường rối trong công tác bảo vệ di sản. Phường rối cũng chủ động kết nối với lữ hành để đưa rối nước vào tour tham quan vùng ven đô.

Từ việc mở lớp dạy nghề, số hóa tư liệu cho đến xây dựng mô hình trải nghiệm du lịch, múa rối nước Đào Thục đang mở ra một hướng phát triển bền vững. Những con rối gỗ không chỉ là tác phẩm nghệ thuật mà còn là cầu nối đưa văn hóa Thăng Long đến với du khách trong nước và quốc tế.

Tiếng trống thủy đình vẫn vang lên mỗi ngày, nhắc nhớ rằng múa rối nước Đào Thục là một phần hồn cốt của văn hóa Hà Nội. Sự bản lĩnh và bền bỉ của cộng đồng nơi đây đã biến múa rối nước thành sản phẩm du lịch giàu bản sắc, góp phần tạo nên danh tiếng của Thủ đô như một điểm đến văn hóa sống động và đa sắc màu.

Minh Anh