Hà Nội ‘gỡ nút thắt’ trong quy hoạch để thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội

Quyết tâm cao của thành phố trong việc tạo ra nguồn cung quy mô lớn

Theo kế hoạch đã được phê duyệt, đến năm 2030, Hà Nội dự kiến hoàn thành 100.000 căn nhà ở xã hội – một con số đầy tham vọng nhưng cần thiết nhằm từng bước hiện thực hóa mục tiêu phát triển đô thị bền vững.

Trong quá trình triển khai, Hà Nội đang phải đối mặt với không ít khó khăn như thiếu quỹ đất phù hợp, quy trình thủ tục phức tạp, cơ chế ưu đãi chưa đủ hấp dẫn và đặc biệt là bất cập trong quy định pháp luật liên quan đến điều kiện tiếp cận nhà ở xã hội. Chính vì vậy, việc tạo cơ chế "mở" về quy hoạch – không chỉ là việc điều chỉnh mặt bằng hay khu vực xây dựng theo hướng toàn diện, từ quy trình lập kế hoạch sử dụng đất, phân bổ chỉ tiêu phát triển nhà ở, cho tới cải thiện khả năng tiếp cận của người dân.

Trong những năm qua, Hà Nội đã có những nỗ lực đáng ghi nhận trong việc phát triển quỹ nhà ở xã hội, đặc biệt trong giai đoạn 2021–2025. Theo Sở Xây dựng Hà Nội, tính đến hết quý I/2025, thành phố đã hoàn thành 13 dự án nhà ở xã hội, cung cấp khoảng 11.334 căn hộ, phục vụ chủ yếu cho công nhân, người thu nhập thấp tại khu vực đô thị và một phần cán bộ, lực lượng vũ trang. Dự kiến trong năm 2025, Hà Nội sẽ hoàn thành thêm 8 dự án với khoảng 4.670 căn và khởi công 6 dự án mới với hơn 10.200 căn hộ.

Đáng chú ý, Hà Nội cũng đang triển khai xây dựng 5 khu nhà ở xã hội tập trung, trong đó có 2 khu tại huyện Đông Anh – Tiên Dương 1 và Tiên Dương 2 – với tổng diện tích đất khoảng 84ha, dự kiến cung cấp khoảng 6.500 căn hộ. Những động thái này thể hiện quyết tâm cao của thành phố trong việc tạo ra nguồn cung quy mô lớn, đáp ứng phần nào nhu cầu bức thiết về chỗ ở của người dân.

Mặt khác, nhiều khu đô thị mới tại các huyện Mê Linh, Thanh Trì, Long Biên… cũng đã được bổ sung vào kế hoạch sử dụng đất, với các dự án quy mô lớn như khu đô thị Đại Thịnh, Mê Linh, khu đô thị mới Cầu Bươu, khu đô thị mới tại xã Liên Ninh… cho thấy tín hiệu tích cực về định hướng phát triển lâu dài.

Những điểm nghẽn và rào cản cần tháo gỡ

Mặc dù đã có những chuyển biến rõ nét về mặt chủ trương và kế hoạch đầu tư, quá trình phát triển nhà ở xã hội tại Hà Nội vẫn đang tồn tại "điểm nghẽn" cố hữu – từ thể chế pháp lý, quy hoạch đất đai, đến cơ chế ưu đãi và thủ tục hành chính.

Trước tiên, bài toán về quỹ đất vẫn là rào cản lớn nhất. Nhiều địa phương chưa thực sự đưa chỉ tiêu phát triển nhà ở xã hội vào kế hoạch sử dụng đất cấp huyện, khiến việc triển khai gặp khó ngay từ khâu quy hoạch. Các khu vực được dành cho nhà ở xã hội thường nằm ở vị trí xa trung tâm, thiếu kết nối hạ tầng, gây khó khăn cho việc thu hút đầu tư và đảm bảo chất lượng sống cho người dân.

Một khó khăn đáng kể khác là thủ tục hành chính rườm rà, kéo dài. Nhiều chủ đầu tư phản ánh rằng quy trình xin phê duyệt đầu tư một dự án nhà ở xã hội thường mất từ 12 đến 24 tháng, trong đó bao gồm hàng loạt khâu: quy hoạch, chấp thuận chủ trương đầu tư, đánh giá tác động môi trường, thẩm định thiết kế cơ sở, phê duyệt dự án, cấp phép xây dựng… Điều này làm tăng chi phí cơ hội và giảm động lực tham gia của doanh nghiệp.

Về tài chính, cơ chế ưu đãi hiện hành vẫn chưa đủ hấp dẫn. Các chính sách hỗ trợ về tín dụng, miễn – giảm thuế hoặc tiếp cận vốn vay ưu đãi chưa rõ ràng và thiếu tính nhất quán giữa các bộ, ngành. Đồng thời, sự thiếu vắng các định chế tài chính hỗ trợ phát triển nhà ở xã hội cho thuê cũng khiến thị trường này chưa phát triển đúng với tiềm năng.

Một vấn đề nổi cộm khác là điều kiện tiếp cận của người dân. Theo quy định hiện hành, người có thu nhập trên 15 triệu đồng/tháng không thuộc diện được mua nhà ở xã hội. Trong khi đó, tại Hà Nội, mức thu nhập này chưa thực sự phản ánh đúng khả năng tích lũy của người lao động. Rào cản về điều kiện hành chính này đã khiến nhiều công nhân dù có nhu cầu vẫn bị loại khỏi diện thụ hưởng, tạo ra nghịch lý trong chính sách an sinh.

Bên cạnh đó, nhiều địa phương chưa chủ động trong việc quy hoạch và phân bổ đất cho nhà ở xã hội. Việc thực hiện quỹ đất 20% trong các khu đô thị mới còn hình thức, nhiều chủ đầu tư chậm triển khai hoặc không thực hiện đúng cam kết. Những tồn tại này không chỉ làm chậm tiến độ cung ứng mà còn ảnh hưởng đến niềm tin của người dân với chính sách.

Đề xuất cơ chế "mở" – Hướng đi từ thực tiễn

Trước thực trạng đó, chính quyền Hà Nội đã chủ động kiến nghị và xây dựng nhiều giải pháp điều chỉnh nhằm mở rộng khả năng tiếp cận nhà ở xã hội, cả về chính sách quy hoạch lẫn điều kiện thụ hưởng. Một trong những đề xuất quan trọng được nêu ra là nghiên cứu áp dụng cơ chế đặc thù theo Luật Thủ đô (sửa đổi), cho phép thành phố linh hoạt trong việc xác định tiêu chí thu nhập của người mua nhà ở xã hội – thay vì áp dụng cứng mức trần 15 triệu đồng/tháng.

Tại hội nghị Chủ tịch UBND TP. Hà Nội gặp gỡ, đối thoại với công nhân Thủ đô năm 2025 vừa diễn ra mới đây, Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Trần Sỹ Thanh cho rằng: Trong điều kiện chưa thể sửa luật toàn diện, Hà Nội cần nghiên cứu hệ số K đặc thù về thu nhập để người lao động có thể tiếp cận chính sách nhà ở. Chúng ta cần làm chính sách phù hợp với thực tiễn chứ không thể máy móc với các con số.

Trên thực tế, ý kiến này nhận được sự đồng thuận từ đông đảo người lao động. Chị Chu Thị Báu, công nhân Công ty TNHH KanePackage chia sẻ: Lương của chị hơn 15 triệu/tháng nhưng phải nuôi con, thuê nhà, mọi chi phí đều cao. Nếu cứ giữ điều kiện như hiện tại thì nhiều người như chị sẽ mãi không mua được nhà, dù rất muốn.

Về phía các chuyên gia, ông Hà Quang Hưng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý nhà và thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng) thẳng thắn nêu rõ: Có ít nhất 6 nguyên nhân khiến việc phát triển nhà ở xã hội gặp khó, trong đó có việc điều kiện thụ hưởng chưa sát thực tiễn. Cần có cơ chế linh hoạt, không nên dùng một quy định chung cho mọi địa phương.

Ở góc độ địa phương, ông Bùi Tiến Thành, Trưởng phòng Phát triển đô thị, Sở Xây dựng Hà Nội cho biết: Thành phố Hà Nội đã chuẩn bị xong quỹ đất, tuy nhiên để triển khai nhanh và hiệu quả cần hướng dẫn chi tiết từ trung ương về thủ tục, vốn và cả mô hình hợp tác công – tư.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh trong một lần thị sát thực tế các dự án cũng đã nhấn mạnh: Hà Nội có tiềm năng phát triển nhà ở xã hội lớn, nhưng không thể đạt được mục tiêu 100.000 căn nếu không cải cách mạnh về thủ tục, tạo điều kiện tốt hơn cho doanh nghiệp tham gia.

Với sự quyết tâm cao trong cải cách và hành động, Hà Nội không chỉ hướng tới giải quyết tình trạng thiếu hụt nhà ở xã hội trước mắt mà còn hướng tới việc hình thành một nền tảng thể chế bền vững, thân thiện hơn với người dân và doanh nghiệp.

Hướng tới chính sách nhà ở công bằng và hiện thực hóa "giấc mơ" an sinh cho người dân

Bên cạnh các giải pháp về thể chế và quy hoạch, Hà Nội cũng đang chủ động lồng ghép các chỉ tiêu phát triển nhà ở xã hội vào quy hoạch sử dụng đất tại các quận, huyện có tốc độ đô thị hóa cao. Trong năm 2025, thành phố đã bổ sung hàng loạt dự án nhà ở xã hội vào kế hoạch sử dụng đất như tại các huyện Mê Linh, Thanh Trì, Long Biên và quận Tây Hồ, Thanh Xuân. Việc quy hoạch các khu đô thị mới đi kèm với chỉ tiêu về nhà ở xã hội đang là hướng đi mới nhằm bảo đảm sự cân bằng phát triển giữa nhà ở thương mại và nhà ở phục vụ an sinh.

Một số dự án đáng chú ý đã được cập nhật bao gồm: khu nhà ở xã hội cho lực lượng vũ trang tại Tây Hồ Tây và Phú Thượng, dự án nhà ở xã hội tại khu vực CT2 Long Biên, khu đô thị mới C3-1 tại Đại Áng, hay khu nhà ở xã hội Tân Triều tại Thanh Trì. Các dự án này không chỉ mở rộng không gian ở mà còn giải quyết được bài toán bố trí nhà ở gần nơi làm việc, kết nối tốt với hạ tầng giao thông công cộng.

Ngoài ra, thành phố cũng đang đề xuất hoàn thiện khung pháp lý cho mô hình hợp tác công – tư (PPP) trong phát triển nhà ở xã hội, đặc biệt trong các khu công nghiệp, khu chế xuất, nhằm thu hút doanh nghiệp tham gia với cam kết rõ ràng về ưu đãi, tiếp cận đất đai và hỗ trợ tín dụng.

Phát triển nhà ở xã hội không chỉ là một nhiệm vụ về xây dựng đô thị, mà sâu xa hơn là một cam kết chính trị, xã hội nhằm bảo đảm quyền an cư cho người dân, nhất là nhóm yếu thế trong bối cảnh giá nhà ngày càng vượt xa khả năng chi trả của người thu nhập thấp.

Việc chủ động đề xuất các cơ chế "mở" hơn, linh hoạt hơn như điều chỉnh điều kiện thu nhập, khai thác hiệu quả quỹ đất công, đơn giản hóa thủ tục đầu tư, thúc đẩy hợp tác công – tư… chính là những bước đi chiến lược để hiện thực hóa mục tiêu 100.000 căn nhà ở xã hội đến năm 2030. Bài toán không chỉ nằm ở số lượng căn hộ, mà là ở chỗ làm sao để chính sách đến được với đúng đối tượng thụ hưởng – đúng lúc, đúng nhu cầu và đúng quyền lợi.

Từ những bài học thực tiễn, Hà Nội hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu đi đầu trong cải cách chính sách nhà ở xã hội. Điều quan trọng là sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp và người dân, cùng với sự hỗ trợ từ Chính phủ và các bộ, ngành trong việc tháo gỡ thể chế. Hơn hết, đó còn là câu chuyện của niềm tin và trách nhiệm – vì một Thủ đô không chỉ văn minh, hiện đại mà còn nhân văn và bao trùm.

Khi hành lang pháp lý được cởi mở hơn, tư duy quản trị được hiện đại hóa và lòng dân được đồng thuận, thì mục tiêu 100.000 căn không còn là con số "mơ cao", mà là một lời hứa có thể làm thật, là tiền đề cho một tương lai đô thị nơi mọi người dân – dù thu nhập cao hay thấp – đều có quyền được sống và an cư trong những điều kiện xứng đáng với sự phát triển của Thủ đô.

Thùy Chi