Hà Nội hướng tới lộ trình cắt giảm rác thải nhựa, thúc đẩy phân loại tại nguồn

Trong bối cảnh ô nhiễm chất thải nhựa ngày càng trầm trọng, Hà Nội đang triển khai hàng loạt giải pháp để giảm phát thải, tăng tái chế và hình thành thói quen phân loại rác cho người dân. Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020 và Nghị định 08/2022, sau năm 2025, nhiều cơ sở dịch vụ sẽ phải dừng sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần; từ 1/1/2026, việc sản xuất và nhập khẩu túi ni lông khó phân hủy dưới kích thước, độ dày quy định cũng bị ngừng hoàn toàn. Đây là bước đi mạnh mẽ nhằm hiện thực hóa mục tiêu kiểm soát rác thải nhựa và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trên địa bàn Thủ đô.

Theo Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), mỗi năm thế giới tạo ra hơn 400 triệu tấn nhựa, phần lớn là sản phẩm dùng một lần gây ô nhiễm đại dương và đe dọa hệ sinh thái. Nếu không có biện pháp can thiệp, lượng nhựa rò rỉ ra môi trường có thể tăng thêm 50% vào năm 2040. Tại Việt Nam, khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa phát sinh hằng năm, trong đó 280.000–730.000 tấn trôi ra biển, nhưng tỷ lệ tái chế mới đạt khoảng 27%. Những con số này đặt ra yêu cầu cấp bách cho các đô thị lớn như Hà Nội trong việc đổi mới phương thức quản lý và giảm thiểu phát sinh nhựa.

Thí điểm phân loại tại nguồn và mô hình "đổi rác lấy quà"

Tại tọa đàm "Quản lý và giảm thiểu rác thải nhựa", bà Nguyễn Thị Hưởng – Phó Trưởng phòng Quản lý chất thải rắn, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội – cho biết thành phố đã triển khai thí điểm phân loại rác tại nguồn tại 5 quận nội đô (cũ): Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa, Hai Bà Trưng và Nam Từ Liêm. Trong đó, Hoàn Kiếm thực hiện đồng bộ tại cả 18 phường; các quận còn lại lựa chọn từ 1–3 phường trọng điểm. Rác thải được phân thành 4 nhóm: tái chế – tái sử dụng; chất thải nguy hại; chất thải cồng kềnh; và chất thải còn lại.

Để hỗ trợ triển khai, thành phố đã bố trí 115 điểm đặt thùng phân loại (trừ nhóm chất thải nguy hại), 24 điểm tập kết rác cồng kềnh; Công ty URENCO chịu trách nhiệm thu gom định kỳ. Tại Cầu Diễn, một nhà máy xử lý rác cồng kềnh công suất 10 tấn/ngày được đưa vào thí điểm.

Đặc biệt, mô hình "đổi rác lấy quà" được tổ chức vào thứ Bảy hằng tuần đã thu hút đông đảo người dân tham gia. Người dân có thể mang rác tái chế đến các điểm thu gom để đổi quà, qua đó hình thành thói quen phân loại và đưa các vật liệu có khả năng tái chế trở lại vòng đời sản phẩm.

Kết quả bước đầu cho thấy, thành phố đã thu gom khoảng 380 tấn rác tái chế và 160 tấn rác cồng kềnh; riêng tại quận Hoàn Kiếm, lượng rác còn lại giảm từ 2,2% đến 2,8% sau khi triển khai phân loại. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy hiệu quả thực tế của mô hình.

Để chuẩn bị triển khai đồng bộ từ 1/1/2025, Sở Tài nguyên và Môi trường đã ban hành văn bản 10750/STNMT-QLCTR hướng dẫn các quận, huyện về quy trình phân loại, thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải, tạo cơ sở pháp lý thống nhất và xuyên suốt trên toàn thành phố.

Nhiều khó khăn cần tháo gỡ

Theo bà Hưởng, quá trình triển khai phân loại rác tại nguồn gặp không ít khó khăn. Việc sắp xếp lại đơn vị hành chính khiến bộ máy và nhân lực biến động, cần thời gian ổn định. Hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ, đặc biệt là điểm tập kết và trung chuyển rác. Bên cạnh đó, dù Nghị định 45/2022 quy định rõ chế tài xử phạt, mức phạt đã được Hà Nội áp dụng cao gấp đôi theo Luật Thủ đô và Nghị quyết 08/2025, nhưng hệ thống camera giám sát chưa đầy đủ khiến việc ghi nhận vi phạm còn hạn chế. Thành phố đang nghiên cứu tích hợp hệ thống camera an ninh để giám sát toàn bộ quá trình phân loại và thu gom, bảo đảm hiệu quả xử phạt và tính răn đe.

Cùng với đó, Sở đã trình UBND thành phố Tờ trình số 25 (ngày 28/11/2025) về quy định quản lý chất thải rắn sinh hoạt. Tờ trình đề cập rõ yêu cầu phân loại tại nguồn, quy định bao bì chứa rác, điểm chuyển giao, phương án thu gom – vận chuyển – xử lý, đồng thời đề xuất tích hợp công nghệ thông tin để giám sát liên tục từ phía người dân đến đơn vị thu gom.

Hướng tới Thủ đô xanh – sạch – đẹp và kinh tế tuần hoàn

Hà Nội đặt mục tiêu xây dựng Thủ đô xanh – sạch – đẹp, giảm thiểu rác thải nhựa và đáp ứng các yêu cầu của Nghị quyết 22 cùng các kế hoạch phát triển bền vững của thành phố. Giai đoạn 2026–2031, thành phố sẽ khảo sát toàn bộ hệ thống phát sinh – thu gom – xử lý chất thải sau khi sắp xếp lại 126 phường, xã; rà soát các cơ sở sản xuất để đánh giá công nghệ theo hướng giảm phát thải, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và khuyến khích sản phẩm thân thiện môi trường.

Việc phân loại rác tại nguồn không chỉ là yêu cầu bắt buộc theo quy định pháp luật mà còn là xu thế tất yếu để Hà Nội tối ưu hóa công tác thu gom, giảm tải các bãi chôn lấp, tăng tỉ lệ tái chế và nâng cao chất lượng môi trường sống. Thành phố xác định nhiệm vụ này đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền, doanh nghiệp và người dân; trong đó, thay đổi thói quen của cộng đồng đóng vai trò quyết định.

Thùy Chi