Hà Nội phân cấp vệ sinh môi trường: Bước chuyển lớn để ‘sạch từ cơ sở’

Bước ngoặt trong tổ chức quản lý vệ sinh môi trường

Quyết định số 69/2025/QĐ-UBND của UBND thành phố Hà Nội đánh dấu một chuyển đổi quan trọng trong quản lý vệ sinh môi trường Thủ đô. Từ ngày 1/12/2025, toàn bộ 30 gói thầu duy trì vệ sinh môi trường được chuyển giao nguyên trạng từ cấp quận, huyện về cho 126 xã, phường làm chủ đầu tư. Đây không chỉ là điều chỉnh kỹ thuật trong quản lý dự án, mà là sự tái định vị vai trò của cấp cơ sở trong bài toán môi trường – chuyển từ vai trò phối hợp sang chịu trách nhiệm toàn diện.

Ngay sau quyết định của thành phố, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đã bàn giao đầy đủ hồ sơ pháp lý, hồ sơ khối lượng, thanh toán và hạ tầng kỹ thuật cho các xã, phường. Các đơn vị chuyên môn cũng hoàn tất phân khai chi tiết khối lượng công việc đến từng địa bàn cụ thể.

Để bảo đảm quá trình chuyển tiếp không bị "đứt gãy", thành phố đã tạm cấp hơn 211 tỷ đồng cho ngân sách các địa phương, giúp các xã, phường đủ nguồn lực duy trì công tác thu gom, đặc biệt trong tháng cuối năm – thời điểm lượng rác sinh hoạt tăng cao nhất.

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia môi trường, lần phân cấp này không đơn thuần là "chia việc", mà là yêu cầu đổi mới tư duy quản lý. Khi rác được quản lý tới cấp cơ sở, trách nhiệm được xác lập trực tiếp và cụ thể hơn.

Bảo đảm "không gián đoạn – đúng pháp lý – không để phát sinh tiêu cực"

Quá trình chuyển giao quy mô lớn chắc chắn phát sinh các vướng mắc pháp lý. Có gói thầu còn thời hạn đến hết năm 2026 nhưng phải kết thúc sớm; có gói thầu hết hạn vào 31/12/2025 trong khi địa phương chưa kịp đấu thầu mới.

Trước thực tế này, các sở, ngành đã hướng dẫn chi tiết cơ chế sửa đổi, gia hạn, thanh lý hợp đồng theo quy định. Quan điểm nhất quán của thành phố là dịch vụ không được gián đoạn; pháp lý phải chặt chẽ; không tạo kẽ hở phát sinh tiêu cực.

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Minh Tấn, phân cấp lần này là bước đi nhằm "siết trách nhiệm đến tận địa bàn phát sinh rác". Ông nhấn mạnh, nếu trước đây rác thải do quận, huyện quản lý tập trung thì nay từng xã, phường trở thành chủ đầu tư, chịu trách nhiệm toàn diện từ khối lượng, chất lượng đến tiến độ thu gom. Thành phố sẽ tăng cường hậu kiểm. Xã, phường nào để tồn đọng rác, gây ô nhiễm kéo dài sẽ phải chịu trách nhiệm trước UBND thành phố, không còn cơ chế đẩy lên quận, huyện như trước.

Đáng chú ý, toàn bộ khối lượng duy trì vệ sinh môi trường giai đoạn 2026–2030 đã được hoàn thiện và bàn giao cho địa phương, làm cơ sở tổ chức đấu thầu hoặc đặt hàng.

Phân cấp là cơ hội lớn để thiết lập lại kỷ cương vệ sinh môi trường

Các chuyên gia môi trường nhận định việc phân cấp vệ sinh môi trường về cơ sở thực chất là thay đổi mô hình quản trị. Chính quyền xã, phường là cấp hiểu rõ nhất địa bàn: rác phát sinh ở đâu nhiều, thời điểm nào cao điểm, tuyến nào thường xuyên ùn ứ. Khi được trao quyền đầy đủ, họ có điều kiện tổ chức thu gom sát thực tiễn hơn.

Tuy nhiên, đi cùng quyền là yêu cầu kiểm soát minh bạch. Nếu không giám sát tốt, nguy cơ phát sinh lợi ích nhóm trong đặt hàng, chỉ định thầu là điều cần cảnh báo. Cơ chế giám sát độc lập, công khai khối lượng và đơn giá là yếu tố bắt buộc.

Theo các chuyên gia, nếu được triển khai nghiêm túc, phân cấp là cơ hội lớn để Hà Nội thiết lập lại kỷ cương vệ sinh môi trường, chấm dứt tình trạng thu gom đối phó, rác tồn kéo dài từng xảy ra ở một số nơi.

Điển hình Xã Kiều Phú là một trong những xã chính thức tiếp nhận công việc từ 1/12. Thừa nhận khối lượng công việc rất lớn trong bối cảnh thời gian gấp, lãnh đạo xã chia sẻ: "Chúng tôi vừa tiếp nhận khối lượng rất lớn, vừa phải chuẩn bị hồ sơ lựa chọn nhà thầu cho năm 2026. Áp lực là có, nhưng đây là nhiệm vụ chính trị, không thể chậm trễ hay trông chờ".

Trong khi đó, tại các phường nội đô, lượng rác lớn trong khi không gian tập kết hạn chế. Các phường phải đồng thời thực hiện ba nhiệm vụ: Tăng tần suất thu gom; Siết trách nhiệm nhà thầu vận chuyển; Đẩy mạnh tuyên truyền để người dân đổ rác đúng giờ, đúng điểm.

Nhiều phường đã thành lập các tổ tự quản vệ sinh môi trường tại từng khu dân cư, giao trách nhiệm tới từng tổ dân phố, bí thư chi bộ để bảo đảm tính liên tục.

Phân cấp là phép thử năng lực quản trị của cơ sở

Giám đốc Trung tâm Kỹ thuật nông nghiệp và môi trường Hà Nội Ngô Thái Nam cho biết, những ngày đầu chuyển giao khó tránh khỏi lúng túng, thậm chí xuất hiện rác tồn cục bộ. Tuy nhiên, điều đáng ghi nhận là các địa phương đã chủ động báo cáo và xử lý ngay, không để kéo dài.

Ông nhận định, phân cấp lần này buộc mỗi xã, phường phải tự trả lời câu hỏi về năng lực quản trị của chính mình: có đủ bản lĩnh để làm chủ một dịch vụ công ích lớn hay không, có dám chịu trách nhiệm trước dân hay không.

Thành phố Hà Nội đã trao quyền, giao tiền, giao việc, đồng thời đặt ra yêu cầu rất rõ ràng: Không để rác tồn; Không để ô nhiễm kéo dài; Không để phát sinh tiêu cực; Không để gián đoạn dịch vụ, kể cả trong bối cảnh chuyển đổi mô hình.

Giữ cho Thủ đô sạch từ từng con ngõ, từng khu dân cư chính là cách khẳng định tính hiệu quả của phân cấp. Đây không chỉ là một cuộc chuyển giao hành chính, mà là bước tiến trong quản trị hiện đại, hướng tới mô hình đô thị vận hành minh bạch, hiệu quả, lấy người dân làm trung tâm.

Phân cấp vệ sinh môi trường về xã, phường là quyết định mang tính đột phá của Hà Nội. Quy mô lớn, thời gian gấp, yêu cầu cao, tạo ra thách thức chưa từng có. Nhưng nếu được triển khai nghiêm túc, minh bạch và có giám sát chặt chẽ, đây sẽ là nền tảng quan trọng để Hà Nội xây dựng một hệ thống vệ sinh môi trường hiện đại, hiệu quả, và bền vững từ cơ sở.

Việc "sạch từ cơ sở" không chỉ nâng chất lượng môi trường sống, mà còn thể hiện rõ tinh thần trách nhiệm, tính kỷ cương và năng lực quản trị của chính quyền địa phương trong giai đoạn phát triển mới của Thủ đô.

Thùy Chi