Hoàn thiện cơ chế để tháo gỡ điểm nghẽn trong quản lý quỹ đất ven sông

Tạo ra khung pháp lý ổn định để thu hút đầu tư

Không phải ngẫu nhiên mà các bãi nổi ven sông Hồng, sông Đáy, sông Đuống… được ví như "mỏ vàng mềm" chưa được khai thác đúng tầm tại Thủ đô. Hiện tại, Hà Nội có hơn một chục bãi nổi kéo dài từ Ba Vì đến Phú Xuyên, nổi bật như bãi giữa sông Hồng rộng hơn 23ha, với điều kiện đất đai màu mỡ, cảnh quan thiên nhiên nguyên sơ, giao thông thuận lợi.

Theo đánh giá từ Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, nếu được quy hoạch hợp lý, những khu vực này hoàn toàn có thể trở thành các vùng phát triển nông nghiệp đô thị, du lịch sinh thái, giáo dục trải nghiệm, góp phần tạo công ăn việc làm, giữ gìn bản sắc văn hóa, đồng thời đóng vai trò "lá phổi xanh" cho thành phố.

Nhằm hiện thực hóa tiềm năng này, trong tháng 6/2025, Hà Nội đã xây dựng hai dự thảo nghị quyết quan trọng trình HĐND Thành phố. Các dự thảo tập trung vào việc: Quy định rõ phạm vi, mục đích sử dụng đất bãi sông; Hạn chế hoạt động xây dựng kiên cố; Chỉ cho phép công trình tạm bằng vật liệu thân thiện, dễ tháo dỡ, không làm thay đổi địa hình, dòng chảy hay ảnh hưởng đến thoát lũ.

Đặc biệt, thời hạn sử dụng các công trình này được giới hạn không quá 5 năm (có thể gia hạn), và chỉ bố trí tại những khu vực không ngập lụt thường xuyên, không nằm trong hành lang bảo vệ đê và cao hơn mực nước lũ báo động I.

GS.TS. Đỗ Kim Chung, Học viện Nông nghiệp Việt Nam nhận định, các nghị quyết này không chỉ góp phần minh bạch hóa quản lý đất bãi sông, mà còn tạo ra khung pháp lý ổn định để thu hút doanh nghiệp, hộ dân đầu tư vào các mô hình nông nghiệp xanh, du lịch trải nghiệm, từ đó phát huy đúng tiềm năng vùng bãi nổi.

Song song với việc hoàn thiện cơ chế khai thác, Hà Nội đang bước vào cao điểm kiểm tra, xử lý vi phạm tại các bến bãi ven sông. Theo thống kê mới nhất, toàn thành phố có 194 điểm tập kết, trung chuyển vật liệu xây dựng, trong đó: 108 điểm còn đang hoạt động; 86 điểm tạm dừng nhưng nhiều nơi vẫn lén lút tái hoạt động trong mùa mưa bão.

Tình trạng khai thác, vận chuyển vật liệu trái phép, thiếu giấy phép đê điều, gây lún nứt mặt đê, ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến an toàn phòng chống lũ đang diễn ra phổ biến ở các quận huyện như: Long Biên, Đông Anh, Bắc Từ Liêm.

KTS. Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Hà Nội nhấn mạnh: Việc mạnh tay xử lý bến bãi ven sông là điều kiện tiên quyết để bảo vệ hệ thống đê điều, đồng thời tạo nền tảng cho quy hoạch bền vững và lâu dài. Không thể khai thác tiềm năng bãi sông nếu thiếu kỷ cương về đất đai và an toàn lũ lụt.

Đồng bộ giải pháp: Từ kiểm soát đến phát triển lâu dài

Để giải bài toán vừa quản lý chặt, vừa khai thác hiệu quả vùng bãi sông và bến bãi ven sông, Hà Nội đã không lựa chọn cách tiếp cận đơn lẻ mà triển khai một tổ hợp giải pháp đồng bộ trên nhiều mặt trận: Pháp lý, quy hoạch, giám sát, công nghệ và tổ chức thực thi ở cả cấp thành phố lẫn cơ sở.

Trước hết, công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm được đẩy mạnh một cách bài bản. Trong 6 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng đã tổ chức hơn 100 lượt kiểm tra các điểm tập kết vật liệu ven sông, lập biên bản 31 vụ vi phạm, trong đó có 27 vụ liên quan đến hoạt động trái phép tại bãi sông hoặc không có giấy phép đê điều. Nhiều điểm nóng như tại phường Thượng Cát (Bắc Từ Liêm), xã Đông Hội (Đông Anh) hay khu vực Bồ Đề (Long Biên) đã bị xử lý nghiêm khắc bằng hình thức cưỡng chế, yêu cầu khôi phục hiện trạng đất.

Tiếp đó, thành phố chủ động cập nhật và điều chỉnh các quy hoạch sử dụng đất cấp huyện, đặc biệt tại các khu vực dọc theo hành lang các con sông lớn như sông Hồng, sông Đáy, sông Đuống. Các quy hoạch này không chỉ xác định rõ chức năng sử dụng đất (nông nghiệp, sinh thái, dịch vụ du lịch…) mà còn ràng buộc chặt chẽ về điều kiện xây dựng, hành lang bảo vệ đê, vùng cấm lấn chiếm và yêu cầu phối hợp liên ngành trong quản lý.

Đáng chú ý, từ giữa tháng 6/2025, Hà Nội đã hoàn tất kế hoạch triển khai Luật Địa chất và Khoáng sản 2024 – một hành lang pháp lý mới có hiệu lực từ 1/7/2025, giúp kiểm soát tốt hơn hoạt động khai thác lòng sông, vận chuyển cát, sỏi, vật liệu xây dựng. Luật quy định rõ trách nhiệm của chính quyền địa phương trong cấp phép, giám sát, hậu kiểm cũng như xử lý sai phạm theo hướng tăng chế tài và trách nhiệm liên đới. Đây là công cụ pháp lý quan trọng để dẹp bỏ tình trạng "làm chui, làm lậu", đồng thời kiểm soát hiệu quả tác động đến dòng chảy, đê điều và môi trường.

Bên cạnh đó, thành phố cũng triển khai ứng dụng công nghệ vào quản lý đất bãi sông và bến bãi ven sông. Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đã xây dựng hệ thống giám sát trực tuyến kết hợp bản đồ GIS, thiết bị bay không người lái (drone), hệ thống ảnh vệ tinh… để kiểm tra theo thời gian thực, phát hiện sớm các vi phạm về sử dụng đất và vận hành bến bãi không phép.

Ngoài các biện pháp kiểm soát, một loạt mô hình khai thác hiệu quả đã được thành phố khuyến khích nhân rộng. Tại bãi giữa sông Hồng, nhiều nhóm cộng đồng và tình nguyện viên đã cùng chính quyền địa phương xây dựng mô hình vườn thực nghiệm, lối đi sinh thái và không gian nghệ thuật ngoài trời, từng bước biến nơi này thành điểm đến văn hóa cộng đồng.

Một hướng đi đang được Hà Nội tính đến là trao quyền quản lý có điều kiện cho địa phương cấp phường, xã hoặc hợp tác xã nông nghiệp. Thí điểm ở Đông Anh và Thanh Trì đã cho thấy, khi được giao trách nhiệm rõ ràng, có cơ chế khuyến khích và giám sát minh bạch, chính quyền cơ sở có thể chủ động kiểm soát hoạt động trên địa bàn, từ đó giảm gánh nặng cho cấp thành phố.

TS. Đinh Hạnh, Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn Kinh tế, Ủy ban MTTQ TP. Hà Nội nhận định, nếu chỉ xử lý vi phạm mà thiếu giải pháp thay thế, vùng bãi sông sẽ tiếp tục bị bỏ trống hoặc bị tái lấn chiếm. Ngược lại, nếu xây dựng được mô hình quản lý, khai thác dựa vào cộng đồng, có quy hoạch rõ ràng và giám sát chặt, Hà Nội sẽ có một không gian phát triển hoàn toàn mới, vừa sinh thái, vừa kinh tế, lại gần gũi người dân.

Qua đó có thể thấy, từ việc kiểm soát nghiêm ngặt hoạt động sai phạm đến thiết kế mô hình phát triển dài hạn có sự tham gia đa bên, Hà Nội đang đi những bước vững chắc để giải bài toán vùng ven sông – một trong những không gian vừa nhạy cảm vừa giàu tiềm năng nhất của đô thị hiện đại.

Hướng tới phát triển bền vững vùng ven sông Hà Nội

Vùng ven sông Hà Nội – nơi hội tụ giữa giá trị sinh thái, văn hóa và tiềm năng kinh tế – đang đứng trước thời cơ lớn để chuyển mình trở thành không gian phát triển bền vững, hài hòa giữa bảo tồn và khai thác.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, thành phố Hà Nội đã xác định rõ quan điểm phát triển: khai thác có kiểm soát, dựa trên quy hoạch tổng thể, lấy bảo vệ đê điều và hệ sinh thái làm nền tảng, đồng thời mở rộng không gian phát triển đô thị xanh, du lịch sinh thái, nông nghiệp hiện đại.

Cụ thể, các định hướng chủ chốt bao gồm:

Lồng ghép quy hoạch vùng bãi sông vào quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn 2050: Qua đó, các khu vực như bãi giữa sông Hồng, vùng bãi Tứ Liên, Bát Tràng, Văn Đức… sẽ được định hình rõ vai trò, chức năng trong cấu trúc đô thị – sinh thái Hà Nội, không còn bị bỏ ngỏ hay sử dụng tùy tiện như trước.

Phát triển mô hình du lịch cộng đồng – nông nghiệp hữu cơ – giáo dục trải nghiệm ven sông: Tận dụng địa hình thoáng đãng, đất đai màu mỡ, cảnh quan đẹp và gần trung tâm, nhiều mô hình canh tác hữu cơ, trải nghiệm nông nghiệp, vườn sinh thái có thể phát triển với chi phí hạ tầng thấp, tính tương tác cao. Điều này phù hợp với xu hướng du lịch xanh, trải nghiệm thực tế và giáo dục môi trường đang ngày càng được ưa chuộng.

Khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia đầu tư – khai thác bãi nổi theo mô hình công – tư, có kiểm soát: Việc Nhà nước ban hành khung pháp lý rõ ràng, quy hoạch minh bạch sẽ giúp thu hút nguồn vốn đầu tư xã hội hóa vào phát triển dịch vụ, cảnh quan và kinh tế ven sông, đồng thời tránh được tình trạng "manh mún", sử dụng sai mục đích.

Tăng cường giám sát, bảo vệ đê điều, môi trường và sinh thái sông: Cùng với phát triển, thành phố tiếp tục đẩy mạnh giám sát thực địa, ứng dụng công nghệ trong quản lý đất bãi sông (như GPS, ảnh vệ tinh, phần mềm GIS), đồng thời phối hợp với người dân, các tổ chức đoàn thể để bảo vệ hệ sinh thái, ngăn ngừa xâm lấn trái phép và ô nhiễm môi trường.

Thí điểm các mô hình quản lý cộng đồng tại vùng bãi: Nhiều chuyên gia đề xuất giao quyền quản lý thí điểm cho hợp tác xã nông nghiệp, các tổ chức xã hội hoặc chính quyền phường xã theo hướng "trao quyền – giám sát – đồng quản trị", nhằm bảo đảm hiệu quả sử dụng đất và hạn chế tình trạng bỏ hoang hoặc bị lạm dụng làm bến bãi trái phép.

TS. Nguyễn Văn Đính, Phó Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam nhận định: Nếu được quy hoạch tốt và kiểm soát chặt, vùng bãi sông Hà Nội có thể trở thành 'không gian mềm' đặc biệt trong cấu trúc đô thị – vừa là vành đai sinh thái chống lũ, vừa là vùng đệm cảnh quan đô thị, kết nối con người với thiên nhiên. Đây là giá trị không thể thay thế bằng bê tông hay các công trình hóa hiện đại.

Cũng theo TS. Đính, để đạt được điều đó, cần có sự thống nhất từ cấp chiến lược tới thực thi địa phương, xử lý nghiêm vi phạm, đồng thời khuyến khích sáng tạo trong quy hoạch cảnh quan và mô hình kinh tế xanh phù hợp với từng đặc điểm vùng bãi.

Thực tế cho thấy, những địa phương đi đầu trong khai thác vùng bãi sông như Đông Anh, Gia Lâm, Thanh Trì… khi được trao quyền chủ động, đã bước đầu xây dựng được các mô hình trải nghiệm nông nghiệp, vườn thực nghiệm, điểm du lịch sinh thái hấp dẫn, góp phần nâng cao giá trị sử dụng đất, tạo việc làm và giữ gìn văn hóa địa phương.

Vùng bãi sông và bến bãi ven sông không chỉ là tài nguyên đất đai quý giá mà còn là không gian gắn với bản sắc văn hóa, sinh thái và khả năng chống chịu thiên tai của đô thị. Để phát huy tiềm năng này, Hà Nội đang lựa chọn một cách tiếp cận toàn diện – vừa phát triển, vừa bảo vệ, vừa khuyến khích sáng tạo, vừa giữ vững kỷ cương pháp luật.

Bằng việc tạo ra những khung pháp lý hoàn chỉnh, siết chặt xử lý vi phạm, đồng bộ quy hoạch và áp dụng luật hiện hành, thành phố Hà Nội đang từng bước đưa vùng ven sông trở thành động lực xanh cho phát triển bền vững Thủ đô trong tương lai gần.

Thùy Chi