Minh bạch nguồn gốc – nền tảng bảo đảm an toàn thực phẩm

Tuy nhiên, trên hành trình đó, không ít đơn vị đang gặp phải hàng loạt khó khăn về chi phí, nhân lực và cơ chế liên thông dữ liệu, khiến mục tiêu bảo đảm nguồn gốc – bảo đảm an toàn thực phẩm còn nhiều thách thức.

Truy xuất nguồn gốc – yêu cầu bắt buộc nhưng còn quá nhiều rào cản

Tại Hợp tác xã rau quả sạch Chúc Sơn (Chương Mỹ), Chủ tịch HĐQT Hoàng Văn Thám cho biết hợp tác xã đã hợp tác với nhiều đơn vị để triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc. Đây là điều kiện bắt buộc để có thể đưa sản phẩm vào các siêu thị, trường học – những kênh tiêu thụ ổn định và có yêu cầu cao về chất lượng.

Tuy nhiên, ông Thám thẳng thắn đánh giá: thủ tục truy xuất nguồn gốc hiện nay vẫn "quá phức tạp và tốn kém". Để được chấp nhận, mỗi sản phẩm phải trải qua nhiều bước kiểm chứng, hoàn thiện hồ sơ, đáp ứng bộ tiêu chuẩn truy xuất theo quy định của từng đơn vị phân phối. Chi phí đầu tư cho hệ thống mã truy xuất, tem nhãn, kiểm nghiệm và đánh giá định kỳ đều rất lớn, trong khi giá bán vào trường học, siêu thị lại bị khống chế ở mức thấp.

Chính sự chênh lệch giữa chi phí cao và mức giá thấp khiến nông sản có truy xuất nguồn gốc phải cạnh tranh vô cùng khó khăn với các mặt hàng bày bán tự do ngoài chợ, vốn không phải chịu chi phí kiểm soát chất lượng. "Đây thực sự là cuộc chiến không cân sức", ông Thám chia sẻ.

Để đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, đặc biệt là tiêu chuẩn phục vụ truy xuất nguồn gốc, các hợp tác xã rất cần đội ngũ kỹ sư nông nghiệp am hiểu quy trình sản xuất sạch, ghi chép dữ liệu và quản lý chất lượng. Tuy nhiên, theo ông Thám, khả năng thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao tại khu vực nông nghiệp còn quá hạn chế. Thu nhập thấp, môi trường làm việc khó khăn khiến nhiều kỹ sư trẻ chưa mặn mà với công việc tại hợp tác xã.

Cùng với đó, dù thành phố Hà Nội đang đẩy mạnh mô hình chính quyền địa phương hai cấp, tăng cường công tác quản lý môi trường, nhưng vấn đề môi trường trong sản xuất nông nghiệp – như xử lý chất thải, bảo vệ nguồn nước tưới, kiểm soát hóa chất – vẫn chưa được đầu tư đúng mức. Đây là yếu tố trực tiếp ảnh hưởng đến chất lượng vùng trồng.

Liên thông dữ liệu truy xuất – "điểm nghẽn" cần tháo gỡ

Một trong những khó khăn lớn nhất hiện nay là việc đồng bộ hóa dữ liệu truy xuất giữa các cơ quan quản lý. Việc kết nối mã số, mã vạch giữa hệ thống truy xuất của các bộ, ngành với hệ thống truy xuất nguồn gốc quốc gia vẫn còn vướng mắc, gây khó cho hợp tác xã khi cần chứng thực thông tin sản phẩm.

Nhiều cơ sở phải nhập dữ liệu thủ công trên nhiều nền tảng khác nhau, vừa tốn thời gian, vừa dễ gây sai sót. Hợp tác xã Chúc Sơn kiến nghị Trung ương và thành phố sớm hoàn thiện cơ chế hỗ trợ, giúp các đơn vị sản xuất liên kết trực tiếp với nền tảng số quốc gia, bảo đảm truy xuất nguồn gốc minh bạch và thuận tiện hơn.

Bên cạnh đó, ông Thám đề xuất thành phố tăng cường siết chặt thị trường, loại bỏ hàng hóa không rõ nguồn gốc, đặc biệt là hàng nhập khẩu không có hồ sơ truy xuất. Điều này không chỉ bảo vệ người tiêu dùng mà còn bảo vệ những người sản xuất chân chính – những người đang phải chịu chi phí lớn để sản xuất sạch.

Không chỉ các hợp tác xã, doanh nghiệp nông nghiệp cũng đang chịu áp lực lớn từ chi phí kiểm soát chất lượng. Bà Nguyễn Thị Mai – Giám đốc Công ty cổ phần Sản xuất và Kinh doanh Thực phẩm an toàn Vinh Hà (xã Đại Xuyên, Hà Nội) – chia sẻ rằng công ty mỗi ngày cung cấp rau an toàn cho khoảng 50.000 học sinh tại các trường học. Đây là niềm tự hào, nhưng cũng là trách nhiệm nặng nề.

Vinh Hà hiện liên kết với khoảng 40 hộ nông dân, cam kết sản xuất đúng quy trình, bảo đảm "vùng trồng thật – sản phẩm thật – khách hàng thật". Tuy nhiên, chi phí duy trì hệ thống kiểm nghiệm, chứng nhận, tem truy xuất nguồn gốc và báo cáo định kỳ khiến doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn.

"Đối với các doanh nghiệp làm ăn chân chính, chi phí cho kiểm nghiệm và truy xuất đang là gánh nặng. Nếu cộng đầy đủ các khoản này vào giá thành, giá rau sạch sẽ cao hơn nhiều so với rau bán ngoài chợ. Khi đó, sản phẩm khó đến được tay người tiêu dùng", bà Mai phân tích.

Bà cho rằng, nhà nước cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nông nghiệp, đặc biệt là hỗ trợ vốn, giảm phí chứng nhận, hỗ trợ chi phí tem truy xuất và đầu tư cho những đơn vị làm nông nghiệp sạch thực chất.

Theo bà Mai, nếu chỉ tập trung vào kiểm tra, xử phạt vi phạm thì mới chỉ xử lý "phần ngọn". Điều quan trọng hơn là tạo nền tảng để doanh nghiệp và hợp tác xã có thể sản xuất sạch ngay từ đầu: đầu tư nhà màng, hệ thống sơ chế, bảo quản, ứng dụng công nghệ cao và hệ thống truy xuất đồng bộ.

Bà cũng nhấn mạnh vai trò của truyền thông. Việc tuyên truyền để phụ huynh và nhà trường hiểu rõ lợi ích của rau củ theo mùa, hiểu đúng về giá trị của sản phẩm có truy xuất nguồn gốc, là cách giúp cân đối cung cầu, hạn chế tình trạng chạy theo một số loại nông sản trái vụ hoặc giá rẻ.

"Chúng ta đã nói nhiều đến hỗ trợ theo chuỗi giá trị, thì cần hỗ trợ thực chất – từ khâu sản xuất đến phân phối và tiêu thụ. Nếu chỉ hỗ trợ đơn lẻ, chuỗi sẽ bị đứt, rất khó tạo ra bước đột phá cho nông nghiệp sạch"- bà Mai nhấn mạnh.

Thiện Tâm