Tầm quan trọng của Nghị quyết số 15-NQ/TW đối với quy hoạch, phát triển Thủ đô

Thủ đô Hà Nội là trung tâm đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trái tim của cả nước; là trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ và hội nhập quốc tế. Nhằm phát huy tối đa vị trí, vai trò chiến lược quan trọng của Hà Nội, Bộ Chính trị đã ban hành nhiều nghị quyết để lãnh đạo công cuộc xây dựng, phát triển Thủ đô, mới đây nhất là Nghị quyết số 15-NQ/TW, ngày 5/5/2022, "Về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045".

Nghị quyết thể hiện tầm nhìn chiến lược, mang tính thời đại của Đảng ta đối với sự phát triển của Thủ đô, phù hợp với tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng; đặt yêu cầu, nhiệm vụ cho Thủ đô cao hơn, mục tiêu đi xa hơn, khát vọng cháy bỏng hơn.

Đổi mới tư duy trong quy hoạch để phát triển đô thị bền vững

Nghị quyết số 15-NQ/TW của Bộ Chính trị đặt ra mục tiêu đến năm 2030: Thủ đô Hà Nội là Thành phố "Văn hiến - Văn minh - Hiện đại"; trở thành trung tâm, động lực thúc đẩy phát triển vùng đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước; hội nhập quốc tế sâu rộng, có sức cạnh tranh cao với khu vực và thế giới, phấn đấu phát triển ngang tầm Thủ đô các nước phát triển trong khu vực. Tầm nhìn đến năm 2045, Thủ đô Hà Nội là thành phố kết nối toàn cầu, có mức sống và chất lượng cuộc sống cao; kinh tế, văn hoá, xã hội phát triển toàn diện, đặc sắc và hài hoà, tiêu biểu cho cả nước; có trình độ phát triển ngang tầm thủ đô các nước phát triển trong khu vực và trên thế giới...

Mục tiêu và tầm nhìn trong Nghị quyết 15-NQ/TW của Bộ Chính trị đã nói lên khát vọng, bước đi cụ thể về một Thủ đô "Văn hiến - Văn minh - Hiện đại", có vai trò, vị thế, có thương hiệu toàn cầu, tự hào sánh vai cùng thủ đô các nước phát triển.

Theo TS. KTS. Trương Văn Quảng, Phó Tổng thư ký Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, mặc dù thời gian qua tốc độ đô thị hóa của Việt Nam nói chung của Hà Nội nói riêng tăng trưởng khá nhanh, nhưng chất lượng đô thị hóa chưa cao, trong đó có nguyên nhân liên quan đến cách tiếp cận lập quy hoạch. Điều đó thể hiện ở lý luận và phương pháp lập quy hoạch và phát triển đô thị chưa đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.

Quy hoạch đô thị chưa mang tính tích hợp, đa ngành, gắn kết với quy hoạch vùng, chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, kế hoạch đầu tư, thị trường bất động sản. Chất lượng đồ án quy hoạch đô thị còn hạn chế về tầm nhìn, dự báo, định hướng phát triển, điều kiện thực hiện.

Về định hướng Quy hoạch thủ đô thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, Nghị quyết 15-NQ/TW của Bộ Chính trị đã quán triệt: "Nâng cao chất lượng công tác quy hoạch, thực hiện nghiêm việc quản lý quy hoạch...". Điều này cũng đồng nghĩa với việc phải đổi mới phương pháp lập quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển đô thị theo hướng quy hoạch tích hợp, bảo đảm phát triển không gian hợp lý, khai thác hiệu quả tiềm năng, lợi thế, giá trị cảnh quan, văn hoá, lịch sử, tiết kiệm tài nguyên đất đai, năng lượng, kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng đất đai, dân số, lao động và nguồn nước.

Thay vì sử dụng phương pháp quy hoạch truyền thống với bốn loại quy hoạch chính là quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội; quy hoạch xây dựng; quy hoạch sử dụng đất; quy hoạch phát triển ngành, lĩnh vực, sản phẩm chủ yếu đều đang được lập ra một cách độc lập với nhau thì đổi mới phương pháp lập và quản lý quy hoạch đô thị được nghiên cứu theo hướng tổng hợp, tích hợp.

Các đồ án quy hoạch ngành được tích hợp vào đồ án quy hoạch đô thị thông qua việc xây dựng ngân hàng dữ liệu, cập nhật thông tin các ngành, lĩnh vực có liên quan một cách đồng bộ, thường xuyên; tiếp đến, tiến hành xây dựng bộ công cụ chuyển hóa nội dung của quy hoạch ngành vào quy hoạch đô thị, làm cơ sở dữ liệu để phân tích, đánh giá hiện trạng và đưa ra các dự báo phát triển có độ tin cậy cao. Với nguyên tắc gắn kết chặt chẽ quy hoạch đô thị với quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch vùng và các quy hoạch ngành quốc gia trên quan điểm tích hợp đa ngành.

Hai nhiệm vụ quan trọng mà Thủ tướng Chính phủ giao cho Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội là: (i) lập Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quyết định số 313/QĐ –TTg) theo Luật Quy hoạch và (ii) lập Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045 và tầm nhìn đến năm 2065 (Quyết định số 700/QĐ -TTg) theo Luật Quy hoạch đô thị. Điều này đòi hỏi công tác chỉ đạo, điều hành, nghiên cứu các nội dung có liên quan hết sức khoa học, chặt chẽ. Trên cùng một diện tích không gian lãnh thổ (khoảng 3.359,84 km2) cùng diễn ra hai loại quy hoạch với những yêu cầu về nội dung có sự đan xen, bổ trợ cho nhau (nhất là về mô hình cấu trúc, tổ chức không gian lãnh thổ, phân bổ đất đai, kết cấu hạ tầng..., bảo vệ môi trường). Theo quy trình, Quy hoạch Thủ đô Hà Nội giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 là quy hoạch cấp trên, là căn cứ để lập Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045 và tầm nhìn đến năm 2065...

Nghị quyết 15-NQ/TW của Bộ Chính trị đồng thời là kim chỉ nam cho cả hai loại quy hoạch trên, định hướng phương án tổ chức không gian chung, hệ thống kết cấu hạ tầng, hệ thống đô thị, nông thôn, các khu chức năng có vai trò động lực; bảo vệ môi trường, khai thác, sử dụng hiệu quả và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học và ứng phó với biến đổi khí hậu... nhằm bảo đảm tính liên kết, đồng bộ, kế thừa, ổn định và hệ thống giữa các quy hoạch, đáp ứng cao nhất nhu cầu thu hút đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa của từng khu vực và khả năng kết nối đồng bộ, tổng thể trong vùng Thủ đô và vùng đồng bằng sông Hồng, cũng như vị thế là trung tâm đầu não của cả nước.

Hướng tới cấu trúc đô thị hiện đại, giàu bản sắc và phát triển bền vững

TS. KTS. Trương Văn Quảng cho biết, tại Việt Nam, mô hình "thành phố trong thành phố" thuộc thành phố trực thuộc Trung ương còn rất mới mẻ và chưa có tiền lệ. Do thực tiễn quá trình đô thị hóa, phát triển đô thị đòi hỏi, mới đây, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 1111/NQ-UBTVQH14 về việc thành lập thành phố Thủ Đức thuộc TPHCM. Là bước đi ban đầu của quá trình phát triển mô hình "thành phố trong thành phố" tại Việt Nam nên cần có thời gian để khẳng định hiệu quả của mô hình này. Tuy nhiên khi xây dựng đề án phát triển mô hình này tại TPHCM, Ban Xây dựng đề án cũng đã nghiêm túc học các kinh nghiệm của nước ngoài và cân nhắc các điều kiện cụ thể tại TPHCM. Đây cũng sẽ là cơ hội tạo nên cú huých để TPHCM bứt phá đi lên.

Từ thực tiễn trong nước và kinh nghiệm quốc tế, để tạo ra thế và lực, có tính đột phá mới phù hợp với quá trình đô thị hóa, nhằm tạo ra cực phát triển mới năng động, có sức lan tỏa, thúc đẩy, lôi kéo sự phát triển chung của toàn thành phố, vùng Thủ đô và đồng bằng sông Hồng, Nghị quyết 15-NQ/TW của Bộ Chính trị cũng chỉ rõ Quy hoạch thủ đô thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 cần nghiên cứu xây dựng mô hình thành phố trực thuộc Thủ đô tại khu vực phía Bắc (vùng Đông Anh, Mê Linh, Sóc Sơn) và phía Tây (vùng Hòa Lạc, Xuân Mai); xây dựng đô thị thông minh trên cơ sở phát triển khu vực hai bên trục Nhật Tân - Nội Bài; cấu trúc đô thị Hà Nội với sông Hồng là trục xanh, cảnh quan trung tâm, phát triển đô thị hài hòa hai bên sông của Hà Nội. Nghiên cứu tăng tỉ lệ đất phát triển đô thị; tập trung triển khai quy hoạch, đầu tư xây dựng, ổn định dân cư hai bên bờ sông Hồng và sông Đuống; quy hoạch phát triển không gian ngầm đô thị, không gian xanh và không gian công cộng.

Bên cạnh đó, đẩy mạnh xây dựng kết cấu hạ tầng đồng bộ, ứng dụng khoa học công nghệ trong quản lý đô thị, tạo chuyển biến rõ nét trong công tác bảo vệ môi trường, hướng tới xây dựng Thủ đô xanh, sạch, đẹp, phát triển bền vững.

Trên cơ sở đó, cần xem xét điều chỉnh mô hình chùm đô thị (Quyết định 1259/QĐ-TTg) theo hướng mô hình thành phố trong thành phố, hình thành hệ thống đô thị Thủ đô Hà Nội là các thành phố (thành phố trung tâm, thành phố thuộc thành phố), thị xã, thị trấn trên địa bàn thành phố...

Cụ thể, Đô thi trung tâm (giữ nguyên theo Quyết định 1259/QĐ-TTg) - Thành phố trung tâm Thủ đô; Đô thị Bắc sông Hồng (Mê Linh, Đông Anh, Sóc Sơn) - Thành phố thuộc thành phố Hà Nội; Đô thị Hòa Lạc - Thành phố thuộc thành phố Hà Nội; Các thị xã Sơn Tây, Xuân Mai, Phú Xuyên; Các đô thị là thị trấn huyện lỵ còn lại (Chúc Sơn, Quốc Oai, Phúc Thọ, Ứng Hòa, Mỹ Đức...)

Còn đối với các trục không gian trọng tâm gồm: sông Hồng là trục xanh, cảnh quan trung tâm; Trục Hồ Tây - Ba Vì kết nối giữa đô thị trung tâm với các đô thị Sơn Tây, Hòa Lạc, Xuân Mai; Trục Đại lộ Thăng Long - Trục cửa ngõ phía Tây của Thủ đô Hà Nội; (iv) Trục Nhật Tân - Nội Bài là trục đô thị thông minh...

Để Nghị quyết số 15-NQ/TW của Bộ Chính trị đi vào cuộc sống, ngày 26/8/2022, Thành ủy Hà Nội đã ban hành Chương trình hành động số 16-CTr/TU của Đảng bộ thành phố thực hiện Nghị quyết số 15-NQ/TW, xác định 4 mục đích, yêu cầu, các nhóm chỉ tiêu chủ yếu đến năm 2025 và 8 nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu với định hướng lớn: Thủ đô Hà Nội là Thành phố "Văn hiến - Văn minh - Hiện đại". Điều đó, một lần nữa khẳng định Nghị quyết số 15-NQ/TW của Bộ Chính trị có tầm nhìn chiến lược, mang tính thời đại; có vị trí, vai trò, có ý nghĩa đặc biệt, là cơ sở quan trọng để tạo động lực phát triển Thủ đô từ nay đến năm 2030 và 2045; xứng đáng là trung tâm đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trái tim của cả nước; trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, giáo dục và đào tạo, khoa học - công nghệ và hội nhập quốc tế; có trình độ phát triển ngang tầm thủ đô các nước phát triển trong khu vực và trên thế giới...

Thùy Chi