Hà Nội phân cấp vệ sinh môi trường, tăng trách nhiệm từ cơ sở vì tương lai xanh

Chuyển giao toàn diện, siết trách nhiệm đến từng địa bàn

Quyết định số 69/2025/QĐ-UBND của UBND TP. Hà Nội mở ra bước ngoặt lớn trong điều hành công tác vệ sinh môi trường khi toàn bộ 30 gói thầu trước đây do quận, huyện quản lý được chuyển giao nguyên trạng cho 126 xã, phường làm chủ đầu tư, từ ngày 1/12. Đây là sự dịch chuyển mô hình quản lý, từ cơ chế phối hợp sang cơ chế chịu trách nhiệm toàn diện tại cấp cơ sở, từ giám sát chất lượng, nghiệm thu khối lượng đến thanh toán kinh phí.

Thực hiện chỉ đạo của UBND TP. Hà Nội, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đã bàn giao đầy đủ hồ sơ pháp lý, hồ sơ hạ tầng kỹ thuật và hồ sơ khối lượng của các gói thầu cho từng xã, phường. Các đơn vị kỹ thuật hoàn tất phân khai chi tiết khối lượng duy trì vệ sinh môi trường đến từng tuyến đường, từng khu vực dân cư. Để công tác không bị gián đoạn trong giai đoạn chuyển tiếp, thành phố tạm cấp hơn 211 tỷ đồng cho ngân sách cấp xã, phường triển khai trong tháng 12/2025.

Tại các địa bàn, áp lực lập tức hiện hữu. Năng lực quản lý hợp đồng của đội ngũ cán bộ xã, phường vốn chưa dày dạn kinh nghiệm với các dịch vụ công quy mô lớn. Từng khâu từ giám sát thực tế, xác nhận khối lượng đến kiểm tra chất lượng đòi hỏi sự chính xác cao.

Bên cạnh đó là áp lực tiến độ xây dựng hồ sơ mời thầu cho giai đoạn 2026-2030. Theo hướng dẫn của các sở, ngành, ngay sau khi tiếp nhận khối lượng, các xã, phường phải lập dự toán, tổ chức đấu thầu hoặc đặt hàng theo quy định để tránh nguy cơ gián đoạn thu gom rác.

Áp lực từ phía người dân cũng rõ rệt. Khi xã, phường là chủ đầu tư, mọi vấn đề phát sinh như rác ùn ứ, mùi hôi, nước rỉ rác hay điểm tập kết bất hợp lý sẽ được phản ánh trực tiếp về chính quyền sở tại.

Từ góc độ cơ quan quản lý, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Minh Tấn cho biết việc phân cấp lần này đồng nghĩa với yêu cầu siết trách nhiệm tới tận nơi phát sinh rác. Ông nhấn mạnh: "Thành phố sẽ tăng cường hậu kiểm. Xã, phường nào để tồn đọng rác, gây ô nhiễm kéo dài sẽ phải chịu trách nhiệm trước UBND TP. Hà Nội".

Toàn bộ khối lượng duy trì vệ sinh môi trường giai đoạn 2026-2030 đã được bàn giao để các địa phương chủ động tổ chức lựa chọn nhà thầu, bảo đảm minh bạch và đúng pháp luật.

Trong thực tế triển khai bàn giao, nhiều tình huống pháp lý phức tạp đã phát sinh. Một số gói thầu còn thời hạn tới hết năm 2026 nhưng phải chấm dứt sớm để đồng bộ với mô hình mới. Một số gói kết thúc vào 31/12/2025, trong khi cấp xã chưa kịp hoàn tất lựa chọn đơn vị thực hiện cho năm sau. Các sở, ngành đã ban hành hướng dẫn sửa đổi, gia hạn và thanh lý hợp đồng theo nguyên tắc bảo đảm liên tục dịch vụ, chặt chẽ pháp lý và không tạo kẽ hở tiêu cực.

Phân cấp là đổi cách làm, hướng về thực tiễn từng ngõ phố

Theo các chuyên gia môi trường, phân cấp vệ sinh môi trường là thay đổi mô hình quản trị hơn là thay đổi đơn thuần cấp quản lý. Chính quyền cơ sở là nơi hiểu rõ nhất từng khu dân cư, từng tuyến ngõ, giờ rác phát sinh nhiều hay điểm dễ ùn ứ. Cơ chế trao quyền vì thế mở ra khả năng tổ chức thu gom linh hoạt hơn, phù hợp với nhịp sống từng địa bàn. Tuy nhiên, đi kèm đó là yêu cầu giám sát độc lập, minh bạch khối lượng, đơn giá và chất lượng dịch vụ để ngăn chặn lợi ích nhóm.

Tại xã Kiều Phú, địa phương chính thức tiếp nhận nhiệm vụ mới từ ngày 1/12, lãnh đạo xã chia sẻ áp lực rất lớn khi cùng lúc phải vận hành khối lượng công việc nhiều hơn và xây dựng hồ sơ lựa chọn nhà thầu cho năm 2026. Đại diện UBND xã khẳng định, đây là nhiệm vụ chính trị, cần thực hiện khẩn trương để không xảy ra gián đoạn dịch vụ dân sinh.

Ở khu vực nội đô, thách thức lại đến từ mật độ dân cư cao và lượng rác lớn. Không gian tập kết hạn chế khiến các phường phải vừa tăng tần suất thu gom, vừa siết trách nhiệm đơn vị vận chuyển. Nhiều phường lập tổ tự quản vệ sinh môi trường theo từng tổ dân phố, giao rõ trách nhiệm cho bí thư chi bộ và các đoàn thể tại địa bàn.

Theo Giám đốc Trung tâm Kỹ thuật nông nghiệp và môi trường Hà Nội Ngô Thái Nam, trong những ngày đầu chuyển giao, có địa phương phát sinh rác tồn cục bộ nhưng đều được xử lý nhanh. Điểm tích cực là chính quyền cơ sở chủ động báo cáo, không để hình thành "điểm nóng". Ông nhận định: "Phân cấp lần này buộc mỗi xã, phường tự đặt câu hỏi về năng lực quản trị của mình, về khả năng làm chủ một dịch vụ công ích lớn và bản lĩnh chịu trách nhiệm trước dân".

Trong khi đó, tại phường Đại Mỗ, công tác giữ gìn trật tự và vệ sinh môi trường được gắn với mục tiêu xây dựng đô thị "Sáng - Xanh - Sạch - Đẹp". UBND phường Đại Mỗ tổ chức các đợt ra quân xử lý lấn chiếm mặt hồ, hành lang sông Nhuệ và khu vực Ngòi - Cầu Trại. Hàng loạt mái che, công trình tạm, biển quảng cáo sai quy định được tháo dỡ, trả lại cảnh quan thông thoáng.

Phó Chủ tịch UBND phường Đại Mỗ Hoàng Minh Hải cho biết: "Phường sẽ tiếp tục duy trì kiểm tra định kỳ và đột xuất, đồng thời dự kiến đề xuất dự án kè hồ và chỉnh trang cảnh quan hai bên hồ Ngòi trong năm 2026 từ nguồn ngân sách của phường".

Bên cạnh đó, ý thức môi trường từ cộng đồng cũng được chú trọng. Tại xã Trung Giã, Ủy ban MTTQ Việt Nam xã phối hợp với Công ty Cổ phần Năng lượng Môi trường Thiên Ý - Nhà máy Điện rác Sóc Sơn tổ chức tập huấn phân loại và xử lý rác hữu cơ tại hộ gia đình. Hơn 50 đại biểu tham gia được hướng dẫn quy trình xử lý rác hữu cơ bằng chế phẩm sinh học và IMO tự tạo. Mỗi người được trao tặng thùng chứa và chế phẩm vi sinh để áp dụng tại gia đình. Đại diện Ủy ban MTTQ Việt Nam xã Trung Giã cho biết, mô hình sẽ tiếp tục được triển khai trên toàn xã, hướng tới giảm thiểu ô nhiễm và nâng cao chất lượng môi trường nông thôn.

Từ góc độ quản trị, phân cấp vệ sinh môi trường cho xã, phường vừa là phép thử, vừa là cơ hội. Một khi thành phố đã trao quyền, giao việc và giao kinh phí, yêu cầu đặt ra rất rõ ràng: không để tồn đọng rác, không để ô nhiễm kéo dài và không để tiêu cực nảy sinh. Giữ sạch từng con ngõ, từng khu dân cư là điều kiện tiên quyết để khẳng định Hà Nội đang đi đúng hướng trong xây dựng mô hình quản trị hiện đại, lấy cơ sở làm trọng tâm và hướng đến một tương lai xanh hơn cho Thủ đô.

Minh Anh